Flet Matteo Colangeli, Drejtor i Zyrës së BERZH në Shqipëri
Shqipëria mund të jetë një destinacion tërheqës për prodhuesit europianë, të cilët po marrin në konsideratë zhvendosjen e njësive të prodhimit nga kontinentet e tjera në brigje më të afërta. Mendoj se në këtë fazë, promovimi i potencialit të Shqipërisë te prodhuesit kryesorë europianë do të ishte i nevojshëm
Rimëkëmbja e ekonomisë në vitin 2021 do të varet ndjeshëm nga evoluimi i situatës së COVID-19, veçanërisht turizmit. Matteo Colangeli, Drejtor i Zyrës së BERZH në Shqipëri, thotë se mund të shohim një ndryshim afatgjatë në strukturën e kërkesës, ku turizmi i pavarur gjatë vitit mund të rimëkëmbet më shpejt se sa segmenti për paketat turistike verore. Z. Colangeli shton se Shqipëria mund të përfitojë nga mundësitë që mund të lindin nga kriza e COVID-19.
P.sh., kriza e COVID-19 duhet të shërbejë si një mundësi për të përshpejtuar procesin e shndërrimit të vendit në një destinacion për turizmin e pavarur gjithë vitin dhe turizmin e specializuar. Në sektorin e prodhimit, mund të shfrytëzohet riorganizimi i zinxhirëve globalë të vlerës, ku Shqipëria mund të jetë një destinacion tërheqës për prodhuesit europianë të cilët po marrin në konsideratë zhvendosjen e njësive të prodhimit nga kontinentet e tjera në brigje më të afërta. BERZH synon të kontribuojë në rimëkëmbjen e sektorit të turizmit në Shqipëri, nëpërmjet një kombinimi të ngritjes së infrastrukturës, qasjes në financime dhe ekspertizës për sektorin privat.
Cilat janë pritshmëritë tuaja për ecurinë e ekonomisë shqiptare në vitin 2021 dhe skenarët e mundshëm, bazuar në situatën e COVID-19?
Ne vazhdojmë të mbajmë parashikimin për një rimëkëmbje të PBB-së me 4.5% në vitin 2021. Por, kjo varet shumë nga se si do të evoluojë situata me COVID-19, veçanërisht sa i përket sezonit të ardhshëm turistik veror. Kontributi i turizmit në ekonominë shqiptare do të ndikohet sigurisht nga momenti i përfundimit dhe shkalla e lehtësimit të kufizimeve në udhëtim. Ndoshta mund të shohim një ndryshim afatgjatë në strukturën e kërkesës, ku turizmi i pavarur gjatë vitit mund të rimëkëmbet më shpejt, sesa segmenti për paketat turistike verore.
Do të prisja gjithashtu që agrobiznesi të përshtatej më lehtë, duke përfituar edhe nga grantet e programit IPARD dhe skemat e financimit, të dedikuara për këtë sektor (përfshirë Programin e BERZH për Mbështetjen e Agrobiznesit) dhe duke investuar te rritja e konkurrueshmërisë që do të ndikonte direkt në rritjen e biznesit dhe eksporteve.
Shkalla e rimëkëmbjes në sektorin prodhues do të jetë e lidhur me ritmin e rimëkëmbjes të partnerëve tregtarë të Shqipërisë, në veçanti Italisë (e cila do të vazhdojë të ndikojë edhe në nivelin e remitancave dhe rrjedhimisht në konsumin privat). Energjia e rinovueshme do të vazhdojë të gjenerojë Investime të Huaja Direkte në 2021.
Siç tregoi dhe tenderi për parkun fotovoltaik të Karavastasë vitin e shkuar, ka një interes të lartë në potencialin e Shqipërisë në këtë sektor. Zhvillimi i infrastrukturës dhe rindërtimi pas tërmetit do të mbeten motorët kryesorë të ekonomisë këtë vit. Shmangia e çdo vonese në implementim, si pasojë e periudhës elektorale, do të ishte me rëndësi të veçantë për qëndrueshmërinë e rimëkëmbjes së ekonomisë në 2021.
Si do ta vlerësonit angazhimin e qeverisë shqiptare për të minimizuar pasojat e COVID-19 krahasuar me vendet e rajonit (paketat financiare ose incentiva të tjera) dhe politikën e saj makroekonomike?
Në përgjigje të krizës, autoritetet prezantuan paketa të mbështetjes ekonomike që konsistonin kryesisht në rritjen e shpenzimeve publike, garancive bankare dhe transfertave sociale. Politika monetare ndërhyri nëpërmjet uljes rekord të normës bazë të interesit në 0.5%, ndërsa moratoriumi në sistemin bankar kontribuoi në mbështetjen e përkohshme me likuiditet për bizneset dhe individët.
Mundësitë që qeveritë individuale të adoptojnë masa për parandalimin e krizës kufizohen nga burimet financiare të disponueshme. Në rastin e Shqipërisë, hapësira manovruese ndikohet nga hapësira e kufizuar fiskale dhe pasojat ekonomike të tërmetit që goditi vendin në fund të 2019-s.
Duhet të theksohet se nivelet e larta të informalitetit e bëjnë më të vështirë mbështetjen e bizneseve. Në terma të politikave makroekonomike afatgjata, lufta ndaj informalitetit dhe krijimi i kushteve të barabarta për të gjithë bizneset janë ndër masat më të rëndësishme për t’u marrë së bashku me zbatimin e Reformës në Drejtësi dhe rritjen e kapaciteteve në administratën publike dhe titujve të pronësisë.
Orientimi afatgjatë
Në terma të politikave makroekonomike afatgjata, lufta ndaj informalitetit dhe krijimi i kushteve të barabarta për të gjithë bizneset janë ndër masat më të rëndësishme për t’u marrë, së bashku me zbatimin e Reformës në Drejtësi dhe rritjen e kapaciteteve në administratën publike dhe titujve të pronësisë.
Cilët janë sektorët që ju mendoni se mund të vuajnë në afatgjatë dhe ata që mund të rimëkëmben më shpejt? Po për sa u përket bizneseve (të vegjlit kundrejt të mëdhenjve)? Cilët janë sektorët në Shqipëri që mund të përfitojnë nga transformimi i zinxhirëve globalë të vlerës, si pasojë e COVID-19? Çfarë duhet të bëjë qeveria shqiptare që ta lehtësojë këtë proces?
Në përgjithësi, mendoj se Shqipëria mund të përfitojë nga mundësitë që mund të lindin nga kriza e COVID-19, ndërsa disavantazhet janë më të limituara si pasojë e ekspozimit të kufizuar në zinxhirët globalë të vlerës. Turizmi është sigurisht një sektor për t’u mbajtur nën vëzhgim, për ndikimin e lartë që ka në ekonominë e vendit. Shqipëria ka një potencial të lartë në segmentet e kësaj industrie, që mund të rimëkëmben fuqishëm, si trashëgimia kulturore, aventurat dhe turizmi eno-gastronomik.
Kriza e COVID-19 duhet të shërbejë si një mundësi për të përshpejtuar procesin e shndërrimit të vendit në një destinacion për turizmin e pavarur gjithë vitin dhe turizmin e specializuar. Formalizimi i mëtejshëm i operatorëve turistikë dhe mbrojtja e pasurive mjedisore dhe kulturore të vendit janë thelbësore në rritjen e konkurrueshmërisë së sektorit.
Për sa i përket prodhimit, riorganizimi i zinxhirëve globalë të vlerës, i cili është aktualisht në proces, mund të sjellë mundësi në zhvillimin e sektorëve të rinj. Në veçanti, Shqipëria mund të jetë një destinacion tërheqës për prodhuesit europianë, të cilët po marrin në konsideratë zhvendosjen e njësive të prodhimit nga kontinentet e tjera në brigje më të afërta. Mendoj se në këtë fazë, një promovim i potencialit të Shqipërisë te prodhuesit kryesorë europianë do të ishte i nevojshëm. Gjithashtu, besoj se përshpejtimi i procesit të integrimit europian dhe implementimi i reformave kyçe për klimën e investimeve do të jenë të rëndësishme në maksimizimin e mundësive për Shqipërinë.
Edhe sektorë të tjerë, si agrobiznesi dhe energjia e rinovueshme do të vazhdojnë të ofrojnë kushte të favorshme dhe në këndvështrimin tim, do të jenë relativisht të izoluara nga ndikimi afatshkurtër i COVID-19. Eksportet e ferro-kromit dhe burimeve natyrore do të mbeten të lidhura me ecurinë e tregjeve globale.
Si ka ndikuar COVID-19 në portofolin e huave në Shqipëri dhe cili ka qenë reagimi i BERZH-it për të mbështetur bizneset në vështirësi?
Ne i kemi drejtuar ndjeshëm aktivitetet tona gjatë 2020-s në përgjigje të krizës së COVID-19, me një volum të ri investimesh prej 200 milionë eurosh dhe disbursime prej 160 milionë eurosh, të cilat janë nivele rekord për BERZH-in në Shqipëri. Fokusi i investimeve ka qenë në dy drejtime kryesore.
Së pari, në mbështetjen me likuiditet dhe qasje në financime për SME-të shqiptare, kryesisht duke çliruar kapacitete huadhënëse nga bankat e nivelit të dytë, nëpërmjet ndarjes së riskut me to dhe ristrukturimit të ekspozimit për klientët ekzistues.
Së dyti, nëpërmjet zhvillimit të infrastrukturës, veçanërisht në rritjen e ndërlidhjes dhe rimëkëmbjes ekonomike. Përtej financimit, ne kemi rritur edhe mbështetjen nëpërmjet programit të këshillimit për SME-të shqiptare, duke ofruar konsulencë dhe ekspertizë për sipërmarrësit në kapërcimin e sfidave, si pasojë e krizës së COVID-19 me një fokus të veçantë te turizmi, agrobiznesi dhe te bizneset e drejtuara nga gratë.
BERZH është huadhënësi kryesor në disa projekte të rëndësishme për axhendën e konektivitetit. Ndërkohë ne shohim qeverinë shqiptare që po jep disa segmente të këtyre projekteve me PPP me kosto më të lartë (si Milot-Balldre dhe plani për Milot-Fier, të dyja pjesë të korridorit Adriatik-Jonian). Si i vlerësoni këto projekte PPP dhe cilat janë rekomandimet tuaja për qeverinë shqiptare për PPP dhe projektet e financuara nga BE?
Maksimizimi i mbështetjes nga BE dhe Institucionet Financiare Ndërkombëtare në përgatitjen dhe financimin e projekteve infrastrukturore nëpërmjet një kombinimi të granteve dhe huave është më se i arsyeshëm për Shqipërinë. Fokusi duhet të jetë në caktimin e prioriteteve të qarta dhe në përshpejtimin e ciklit të përgatitjes dhe implementimit të projekteve.
Thënë kjo, ka disa projekte, për të cilat PPP mund të jenë opsioni më eficient i financimit, për shembull, ato që përfshijnë të ardhura të cilat vijnë nga tarifat rrugore ose të ardhura të tjera që gjenerohen nga infrastruktura specifike.
Avantazhi kryesor, në këtë rast, është mobilizimi i sektorit privat, i rëndësishëm për vende me hapësira të kufizuara fiskale si Shqipëria. Fokusi, në këtë rast, duhet të jetë te zhvillimi i proceseve që maksimizojnë konkurrencën dhe tërheqin investitorë cilësorë. Ne në BERZH jemi të gatshëm të ofrojmë ndihmën tonë që të mundësohen tenderime konkurruese për PPP-të infrastrukturore me fokus te replikimi i praktikave të suksesshme të tenderimit për energjinë diellore që ka sjellë çmime shumë tërheqëse të energjisë dhe investime të huaja cilësore në Shqipëri.
PPP-të
Fokusi duhet të jetë te zhvillimi i proceseve që maksimizojnë konkurrencën dhe tërheqin investitorë cilësorë. Ne në BERZH jemi të gatshëm të ofrojmë ndihmën tonë që të mundësohen tenderime konkurruese për PPP-të infrastrukturore, me fokus te replikimi i praktikave të suksesshme të tenderimit për energjinë diellore që ka sjellë çmime shumë tërheqëse të energjisë dhe investime të huaja cilësore në Shqipëri.
Cilat janë planet e BERZH-it në Shqipëri dhe si janë ndikuar nga situata e COVID-19?
Ne kemi një program shumë ambicioz për vitin 2021. Duam të kontribuojmë në rimëkëmbjen e sektorit të turizmit në Shqipëri, nëpërmjet kombinimit të ngritjes së infrastrukturës, qasjes në financime dhe ekspertizës për sektorin privat. Ne do të vijojmë me nxitjen e konkurrueshmërisë për SME-të në të gjithë sektorët në vend, si dhe në tërheqjen e Investimeve të Huaja Direkte përfshirë në sektorin e energjisë së rinovueshme, duke mbështetur procesin e tenderimit për parkun fotovoltaik të Spitallës dhe çeljen e tenderit të parë për energjinë e erës.
Axhenda e ndërlidhjes do të mbetet gjithashtu në fokusm ndërsa ne mbetemi të gatshëm të ofrojmë likuiditet për të rritur aftësitë përshtatëse të sektorit financiar, si dhe në mbështetje të shërbimeve publike utilitare, në vijim të pasojave të shkaktuara nga kriza e COVID-19./ Monitor.al
