Kina po zhvillon shfaqjen e saj më të madhe të forcës ushtarake në ajër dhe det rreth Tajvanit, duke përfshirë lëshimin e raketave balistike.
Stërvitjet ushtarake vijnë pas një vizitë në ishull nga Kryetarja e Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA, Nancy Pelosi. Kina e sheh Tajvanin si një provincë të shkëputur që përfundimisht do të jetë sërish nën kontrollin e Pekinit. Presidenti i Kinës Xi Jinping ka thënë se “ribashkimi” me Tajvanin “duhet të përmbushet” dhe nuk e ka përjashtuar përdorimin e mundshëm të forcës për ta arritur këtë.
Megjithatë, Tajvani e sheh veten si një vend të pavarur, me kushtetutën e vet dhe udhëheqësit e zgjedhur në mënyrë demokratike.
Por, kush është Tajvani?
Tajvani është një ishull, afërsisht 100 milje nga bregu i Kinës juglindore.
Ai ndodhet në “zinxhirin e parë të ishujve”, që përfshin një listë të territoreve miqësore me SHBA-në dhe janë vendimtare për politikën e jashtme Amerikane. Nëse Kina do të merrte Tajvanin, disa ekspertë perëndimorë sugjerojnë se mund të ishte më e lirë për të projektuar fuqinë në rajonin perëndimor të Paqësorit dhe ndoshta mund të kërcënonte edhe bazat ushtarake amerikane deri në Guam dhe Hawaii. Por Kina këmbëngul se synimet e saj janë thjesht paqësore.
A ka qenë gjithmonë Tajvani i ndarë nga Kina?
Burimet historike sugjerojnë se ishulli ra për herë të parë nën kontrollin e plotë kinez në shekullin e 17-të, kur dinastia Qing filloi ta administronte atë. Më pas, në 1895 ata ia dhanë ishullin Japonisë pasi humbën luftën e parë të Kinës japoneze.
Kina e mori përsëri ishullin në 1945 pasi Japonia humbi Luftën e Dytë Botërore. Por një luftë civile shpërtheu në Kinën kontinentale midis forcave qeveritare nacionaliste të udhëhequra nga Chiang Kai-shek dhe Partisë Komuniste të Mao Ce Dunit.
Komunistët fituan në 1949 dhe morën kontrollin në Pekin. Chiang Kai-shek dhe ajo që kishte mbetur nga partia nacionaliste – e njohur si Kuomintang, ikën në Tajvan, ku sunduan për disa dekada të ardhshme.
Kina tregon për këtë histori si për të thënë se Tajvani ishte fillimisht një provincë kineze. Por tajvanezët argumentojnë për të njëjtën histori se ata nuk ishin kurrë pjesë e shtetit modern kinez që u formua për herë të parë pas revolucionit në 1911, ose Republikës Popullore të Kinës që u krijua nën Mao në 1949.
Kuomintang ka qenë një nga partitë politike më të shquara të Tajvanit që atëherë, duke sunduar ishullin për një pjesë të rëndësishme të historisë së tij. Aktualisht, vetëm 13 vende (plus Vatikani) e njohin Tajvanin si një vend sovran. Kina ushtron presion të konsiderueshëm diplomatik mbi vendet e tjera që të mos njohin Tajvanin.
A mund të mbrohet Tajvani?
Kina mund të përpiqet të sjellë “ribashkim” me mjete joushtarake si forcimi i lidhjeve ekonomike. Por në çdo konfrontim ushtarak, forcat e armatosura të Kinës do të zvogëlojnë ato të Tajvanit.
Kina shpenzon më shumë se çdo vend përveç SHBA-së për mbrojtjen dhe mund të përdorë një gamë të madhe aftësish, nga fuqia detare te teknologjia raketore, avionët dhe sulmet kibernetike. Pjesa më e madhe e fuqisë ushtarake të Kinës është e përqendruar diku tjetër, si për shembull në termat e përgjithshëm të personelit në detyrë aktivë, dhe ka një çekuilibër të madh midis dy palëve.
Në një konflikt të hapur, disa ekspertë perëndimorë parashikojnë se Tajvani në rastin më të mirë mund të synojë të ngadalësojë një sulm kinez, të përpiqet të parandalojë një zbarkim në breg nga forcat amfibe kineze dhe të kryejë sulme guerile ndërkohë që pret ndihmë nga jashtë. Kjo ndihmë mund të vijë nga SHBA, e cila i shet armë Tajvanit.
Deri më tani, politika e Uashingtonit për “paqartësi strategjike” ka nënkuptuar që SHBA ka qenë qëllimisht e paqartë nëse ose si do ta mbronte Tajvanin në rast të një sulmi. Diplomatikisht, SHBA aktualisht i përmbahet politikës “një-Kinë”, e cila njeh vetëm një qeveri kineze – në Pekin – dhe ka lidhje formale me Kinën dhe jo me Tajvanin.
Por në maj, presidenti i SHBA Joe Biden u duk se forcoi pozicionin e Uashingtonit. I pyetur nëse SHBA do ta mbronte Tajvanin ushtarakisht, zoti Biden u përgjigj: “Po”. Edhe pse, më vonë, Shtëpia e Bardhë këmbënguli se Uashingtoni nuk e kishte ndryshuar qëndrimin e tij.
A po përkeqësohet situata?
Marrëdhëniet midis Tajvanit dhe Kinës duket se janë përkeqësuar ndjeshëm pas vizitës së zonjës Pelosi, të cilën Pekini e dënoi si “jashtëzakonisht të rrezikshme”.
Kina thotë se stërvitjet e saj ushtarake janë të përqendruara në 6 zona të rrezikshme rreth Tajvanit, tre prej të cilave mbivendosen me ujërat territoriale të ishullit. Ndërkohë, Tajvani bëri me dije se stërvitja përbën një bllokadë, pasi shkel sovranitetin e saj dhe po detyron anijet dhe avionët të gjejnë rrugë rreth atyre zonave.
Tajvani gjithashtu ka paralajmëruar kompanitë në ishull që të presin sulme të forta kibernetike në ditët në vijim. Tensionet mes Kinës dhe Tajvanit kanë pësuar një rritje graduale. Në vitin 2021, Kina u duk se rriti presionin duke dërguar avionë ushtarakë në Zonën e Mbrojtjes Ajrore të Tajvanit, një zonë e vetëshpallur ku aeroplanët e huaj identifikohen, monitorohen dhe kontrollohen në interes të sigurisë kombëtare.
Numri i avionëve të raportuar arriti kulmin në tetor 2021, me 56 inkursione në një ditë të vetme, ndërsa ministri i Mbrojtjes së Tajvanit u shpreh se marrëdhëniet ishin më të këqijat që kishin qenë për 40 vjet. Tajvani bëri publike të dhënat për inkursionet e avionëve në vitin 2020.
Pse është Tajvani i rëndësishëm për pjesën tjetër të botës?
Ekonomia e Tajvanit është jashtëzakonisht e rëndësishme, pasi pjesa më e madhe e pajisjeve elektronike të përditshme në botë – nga telefonat tek laptopët, orët dhe konzolat e lojërave – mundësohen nga çipat kompjuterikë të prodhuar në Tajvan.
Me një masë një kompani e vetme tajvaneze – Taiwan Semiconductor Manufacturing Company ose TSMC – ka mbi gjysmën e tregut botëror. TSMC e quajtur ndryshe “fonderi” – është një kompani e cila prodhon çipa të dizajnuar nga konsumatorët dhe klientët ushtarakë. Është një industri e madhe, me vlerë pothuajse 100 miliardë dollarë (73 miliardë £) në 2021. Një kontroll kinez në Tajvan mund t’i japë Pekinit njëfarë kontrolli mbi një nga industritë më të rëndësishme në botë.
A është i shqetësuar populli tajvanez?
Pavarësisht tensioneve të fundit midis Kinës dhe Tajvanit, hulumtimet sugjerojnë se shumë tajvanezë janë relativisht të pashqetësuar. Në tetor 2021, Fondacioni i Opinionit Publik të Tajvanit pyeti njerëzit nëse mendonin se përfundimisht do të kishte luftë me Kinën.
Pothuajse dy të tretat (64.3%) janë përgjigjur se nuk do të ketë. Studime të ndryshme tregojnë se shumica e njerëzve në Tajvan identifikohen si tajvanezë – duke përqafuar një identitet krejtësisht të ndryshëm nga ai kinez.
Sondazhet e kryera nga Universiteti Kombëtar Chengchi që nga fillimi i viteve 1990 tregojnë se përqindja e njerëzve që identifikohen si kinezë, ose si kinezë dhe tajvanezë, ka rënë dhe se shumica e njerëzve e konsiderojnë veten si tajvanezë./ Burimi: BBC – Përshtati në shqip: Pamfleti
