Ekspertët dhe politikanët opozitarë e kanë vënë në pikëpyetje standardin e draft-strategjisë së fundit të sigurisë kombëtare të Kosovës. Ajo u përball me një kundërshtim të ashpër kur erdhi në parlament, mes kritikave nga ekspertët e sigurisë dhe partitë opozitare, të cilat thonë se kjo strategji dështon për të analizuar kërcënimet kryesore ndaj vendit dhe në përcaktimin e një vizioni për të ardhmen.
Drafti – që mbulon pesë vitet e ardhshme – mori dritën jeshile më 26 korrik nga Komisioni parlamentar për Çështjet e Sigurisë.
Dokumenti identifikon terrorizmin dhe ekstremizmin e dhunshëm si ndër kërcënimet kryesore për sigurinë e Kosovës dhe në veçanti rrezikun që kosovarët të bëhen “shënjestra të mundshme për rekrutim nga organizatat ekstremiste të dhunshme me orientime politike etno-nacionaliste apo fetare”.
“Përveç jetës dhe pronës së qytetarëve, ata [terrorizmi dhe ekstremizmi i dhunshëm] kërcënojnë gjithashtu vlerat demokratike dhe themelet e shoqërisë,” thuhet në këtë draft.
Kritikët, megjithatë, thonë se dokumentit i mungon saktësia.
“Draft-strategjia për sigurinë e Kosovës ka shumë mangësi”, tha eksperti i sigurisë, Nuredin Ibishi, profesor i sigurisë kombëtare. “Çështjet e përmendura [terrorizmi dhe ekstremizmi i dhunshëm] janë mjaft abstrakte”.
Ish-ministri i Mbrojtjes Anton Quni, anëtar i komisionit të sigurisë nga Lidhja Demokratike e Kosovës, LDK, në opozitë, premtoi një debat fortë nëse drafti arrin në foltoren e parlamentit në formën që është aktualisht, pra i pandryshuar.
“Nëse dokumenti paraqitet para deputetëve [pa ndryshime], ne do ta shfrytëzojmë mundësinë për të diskutuar në parlament gjithçka që u diskutua këtu [në komision],” u tha ai gazetarëve pasi komisioni e miratoi tekstin.
Të kthyerit nga Siria, Iraku
Kosova nuk është e panjohur për ekstremizmin e dhunshëm. Vetëm kohët e fundit, më 22 korrik, një imam në veri të kryeqytetit, Prishtinës, u rrah pa ndjenja nga tre vëllezër, siç thuhet për shkak të rezistencës së tij ndaj mësimit të një lloji më radikal të Islamit.
“Ka pasur një tendencë për të ndërhyrë në autonominë e tij të punës,” tha për transmetuesin T7 Bekim Jashari, kryeimam në zonën e Podujevës. “Shkolla jonë është hanefi dhe imami e ka ruajtur këtë frymë.”
Shumica e kosovarëve identifikohen si myslimanë, por shumë prej tyre nuk e praktikojnë në mënyrë aktive besimin e tyre. Autoritetet dhe shoqëria e Kosovës janë bërë të ndjeshme ndaj incidenteve si ai në Podujevë që nga koha kur mbi 400 kosovarë u larguan për të luftuar përkrah Shtetit Islamik në Irak dhe Siri përpara rënies së kalifatit të tij të vetëshpallur në fillim të vitit 2019.
Ekspertja e sigurisë, Besa Kabashi Ramaj, anëtare udhëheqëse e Partisë Demokratike të Kosovës, PDK, në opozitë, tha se rreziqet për Kosovën nga terrorizmi dhe ekstremizmi i dhunshëm ishin “brenda kufijve të kërcënimeve të ngjashme në Perëndim”.
Dallimi kryesor, tha ajo për BIRN, është në rrethanat që e ushqejnë rekrutimin.
“Në Perëndim, një nga arsyet kryesore të rekrutimit është margjinalizimi i emigrantëve të gjeneratës së tretë apo të katërt”, tha Kabashi Ramaj. “Në Kosovë, rekrutimi vjen kryesisht nga një vend i cenueshmërisë dhe krizës së identitetit.”
Kosovës i mungon “uniteti politik, stabiliteti ekonomik dhe dialogu social”, duke i shtyrë disa të kërkojnë përgjigje dhe mundësi diku tjetër, tha ajo.
Rreth 121 shtetas të Kosovës janë riatdhesuar nga Siria dhe Iraku si pjesë e kthimeve të organizuara që nga viti 2019, të gjithë përveç dhjetë prej tyre gra dhe fëmijë. Edhe 123 burra, gjashtë gra dhe gjashtë fëmijë janë kthyer me dëshirën e tyre.
Të rriturit janë përballur me ndjekje penale, ndërsa kryesisht gratë dhe fëmijët marrin ndihmë për riintegrim të ofruar nga autoritetet e Kosovës me mbështetjen e Shteteve të Bashkuara dhe Bashkimit Evropian.
Studimet kanë vënë në pikëpyetje efektivitetin e programeve të tilla, por draft-strategjia premton vazhdimin e tyre.
Strategjia e kritikuar si e paqartë
Dokumenti gjithashtu premton një strategji të veçantë për “luftën kundër terrorizmit dhe ekstremizmit të dhunshëm që çon në terrorizëm”. Mirëpo Nuredin Ibishi, eksperti i sigurisë, tha se teksti ishte i paqartë.
Ai gjithashtu kritikoi atë që ai tha se ishte mungesa e detajeve për bashkëpunimin ndërkombëtar. Draft-strategjia përmend vendosmërinë e Kosovës për të bashkëpunuar ndërkombëtarisht, por Ibishi tha se “nuk përmend asgjë për shkëmbimin e inteligjencës me partnerët ndërkombëtarë” si një nga hapat më të rëndësishëm në gjurmimin e kërcënimeve dhe kthimin dhe riintegrimin e ish-luftëtarëve.
Në një raport të vitit të kaluar, Qendra Kosovare për Studime të Sigurisë, QKSS, një qendër kërkimore, paralajmëroi se objektet korrektuese në Kosovë përballen me pengesa të shumta në riintegrimin e të kthyerve nga zonat e konfliktit, duke përfshirë “mungesë të përvojës” në aspektin e qasjes së duhur ndaj trajtimit me të dënuar për terrorizëm.
Në korrik, BIRN raportoi për sfidat dhe pasigurinë me të cilat përballen të kthyerit, duke përfshirë vështirësitë për të gjetur punë dhe për ta përballuar jetesën me mbështetjen financiare që ata e marrin nga shteti.
Në mars, BIRN dhe një numër organizatash të tjera nxorën një raport duke konkluduar se Kosova nuk po bën mjaftueshëm për t’i ritrajnuar të dënuarit në kthimin e tyre nga zonat e luftës për ta mbështetur riintegrimin e tyre pas lirimit nga burgu. Shumica po hasin në vështirësi për t’u përshtatur me jetën në Kosovë, thuhet në raport.
Përparim Kryeziu, zëdhënësi i qeverisë së Kosovës, i doli në mbrojtje draftit të strategjisë, duke i thënë BIRN-it se ishte përgatitur “nga ekspertë dhe akademikë me ekspertizë në fushën e sigurisë” dhe se publiku, shoqëria civile dhe Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës që të gjithë janë konsultuar dhe komentet e tyre janë marrë në konsideratë.
Kritikët, megjithatë, kanë vënë në pikëpyetje cilësinë e tekstit.
“Kjo është bërë nga njerëz që nuk janë nga kjo fushë dhe nuk ka pasur një debat të mirëfilltë”, tha Ibishi. “Çështja e luftimit të terrorizmit dhe ekstremizmit të dhunshëm nuk është trajtuar siç duhet”.
Ndërmjet viteve 2012 dhe 2014, është bërë një rishikim strategjik i sektorit të sigurisë, duke përfshirë ministrinë e mbrojtjes, sektorin civil dhe të tjerë dhe i mbështetur nga SHBA. Kabashi Ramaj ishte Koordinatore Kombëtare e procesit, por tha se rishikimi tani është shumë i vjetëruar dhe duhet të rinovohet periodikisht, “ose të përditësohet në kohë reale nëse ndërtohet infrastruktura dixhitale”, për ta mbajtur ritmin me kërcënimet në ndryshim.
Ajo vuri theksin tek mungesa e një programi të detajuar financiar që do të përfshinte një gamë të gjerë institucionesh “që tradicionalisht nuk kanë qenë të lidhura me sigurinë, por sot janë [të lidhura] si rezultat i evolucionit të kërcënimeve dhe rreziqeve”./ Birn
