Bota23 Janar 2023, 09:35

Gjenerali i NATO-s: Italia aktor i rëndësishëm në Ballkan, ndërsa Turqia po “fshihet pas gishtit” të fesë

Shkruar nga Pamfleti
Gjenerali i NATO-s: Italia aktor i rëndësishëm në Ballkan,

Kryeministrja e Italisë, Giorgia Meloni në Samitin e Tiranës

Konferenca e Tiranës e dhjetorit të kaluar BE-Ballkani Perëndimor përvijoi besim më të madh në perspektivat e stabilizimit në rajon. Samiti i krerëve të shteteve dhe qeverive nxori në pah tensionet e vjetra dhe të kohëve të fundit në zonë, por gjithashtu tregoi vullnetin për të forcuar marrëdhëniet me Brukselin në drejtim të një integrimi të frytshëm.

Një studim i thelluar i samitit me gjashtë vendet e Ballkanit u mbajt më pas në Romë me shumë zyrtarë qeveritarë dhe ekspertë, organizuar nga Fondacioni i Kolegjit të Mbrojtjes së NATO-s.

Gjenerali i NATO-s, Giuseppe Morabito në një intervistë për Formiche.net ka bërë një vlerësim të situatës dhe ka komentuar rolin e ndikimin e Italisë në Ballkan.

Morabito ka qenë në Shqipëri si shef i shtabit të kontingjentit të KFOR-it (2000 dhe 2002) dhe më pas zëvendës shef i shtabit të misionit Sfor në Bosnje-Hercegovinë në 2004, tani një anëtar i bordit të drejtorëve të Fondacionit të Kolegjit të Mbrojtjes së NATO-s.

Intervista e gjeneralit për Formiche.net:

Konferenca e fundit BE-Ballkani Perëndimor theksoi nevojën për të forcuar bashkëpunimin dhe integrimin e ardhshëm në Bashkimin Evropian, mbështetjen financiare për pasojat e luftës në Ukrainë, reformat e reja demokratike që duhen zbatuar pavarësisht paqëndrueshmërisë dhe të brendshme ballkanike. Por çfarë roli ka Italia?

Ballkani vazhdon të jetë një zonë shumë e rëndësishme për Italinë. Demonstrata ishte vizita e parë e përbashkët përtej Adriatikut nga ministrat tanë të jashtëm, Antonio Tajani dhe ministrat e mbrojtjes, Guido Crosetto, në Kosovë dhe Serbi dhe në Tiranë muajin e kaluar. Gjatë misionit ata folën, duke u angazhuar për forcimin e bashkëpunimit, si me liderët kosovarë ashtu edhe me ata serbë.

A është çështja e targave casus belli i ri në rajon?

Sa herë që ka një problem mes tyre, pozicionet janë ekstreme. Historia e targave nuk është një çështje jetike, por ajo është marrë në ekstrem nga të dyja palët: kosovarët fare mirë mund ta kishin shmangur ngritjen e kësaj çështjeje dhe serbët mund ta kishin shmangur ngritjen e saj si kusht vendimtar për vazhdimin e marrëdhënieve tashmë komplekse me Prishtinë. Është në logjikën e gjërave që në një zonë tashmë të torturuar nga lufta dhe tensionet etnike të njëzet viteve të fundit, çdo pyetje, shpesh çdo ngjarje më e vogël është një mundësi për të ngritur probleme të reja dhe, rrjedhimisht, kontraste të reja. Megjithatë, barrikadat e rrugëve të vendosura nga serbët u hoqën shpejt. Ministrat Crosetto dhe Tajani takuan liderët politikë vendas duke bërë të qartë se Italia është aktualisht e gatshme të ndërmjetësojë dhe të gjejë një zgjidhje. Për më tepër, Duhet theksuar se komanda e forcave të NATO-s në Kosovë, KFOR-i i cili deri para disa muajsh ishte nën drejtimin hungarez, është kthyer në atë të vendit tonë. Kujtoj se në Kosovë janë rreth 750 ushtarë italianë dhe kjo konfirmon se stabiliteti i rajonit është një çështje e rëndësishme e interesit kombëtar. Është, pra, një pikë nderi për të mbajtur këtë komandë të NATO-s në anën italiane dhe për të marrë pjesë në kontrollin e vijës së parë të zonës.

Natyrisht, destabilizimi i mëtejshëm nuk është i dëshirueshëm. Dhe fakti pozitiv është se Italia njihet për pozicionet e saj të balancuara?

Po, Roma konsiderohet një lojtar i rëndësishëm për stabilitetin e Ballkanit. Është logjike që ka tensione mes atyre vendeve ish-jugosllave. Kosovarët janë në një linjë absolute me Shtetet e Bashkuara, ata kanë kontribues nga Lindja e Mesme e Gjirit dhe Azisë, dhe Turqia përpiqet në çdo mënyrë të ndikojë – për mendimin tim negativisht – në vend. Për më tepër, rajoni nuk është stabil në vetvete për shkak të përsëritjes së tensioneve të brendshme në shtete të ndryshme, sepse ndikimi negativ turk ka rëndësinë e tij, duke pasur parasysh gjithashtu se Ankaraja nuk ka realisht një demokraci të plotë.

Sa intensive, si dhe ku manifestohet ndikimi turk në rajon?

Turqia është një fuqi rajonale që ka interesa ekonomike dhe mbi të gjitha “fshihet pas gishtit” të fesë. Mund të ndodhë që në Kosovë, p.sh., në qendër të Prizrenit, myezini t’i thërrasë besimtarët në namaz jo në shqip-kosovare apo arabisht, por në gjuhën turke dhe duket se edhe kompanitë e mëdha që investojnë në ndërtimin e xhamive janë turqisht.

Për më tepër, le të kemi parasysh se kontingjenti më i madh ushtarak në Kosovë është ai i Ankarasë, por theksoj se vetëm një pjesë minimale e tij është nën komandën e Kfor-it: prandaj është i vendosur në Prishtinë kryesisht për të afirmuar interesin kombëtar turk. Kjo për shkak se Turqia ushtron fuqinë e saj në Ballkan për interesat e tyre kombëtare dhe për të shfrytëzuar paratë e investuara në rajon, të ardhura nga Bashkimi Evropian për rindërtim dhe stabilizim.

Në këtë mënyrë, Turqia kërkon të zgjerojë kontrollin e saj kulturor, fetar, madje edhe ekonomiko-tregtar nëpërmjet firmave të saj. Kështu Ankaraja arrin të marrë një numër shumë të madh kontratash – ose edhe pothuajse të gjitha – për firmat dhe kompanitë e saj tregtare dhe duke rritur gjithnjë e më shumë ndikimin e saj në zonë. Nëpërmjet këtyre, turqit ndihmojnë në organizimin e qyteteve të rregullta, pa trafik të tepruar dhe me rrugë të mira komunikimi dhe për Erdoganin është një arsye për prestigj dhe ndikim të ri.

Cilat janë veçanërisht vendet më të prekura nga prania e Ankarasë?

Maqedonia e Veriut, Shqipëria dhe sigurisht Kosova. Këtu depërtimi turk është më i lehtë për shkak të matricës së përbashkët ose të pjesshme fetare myslimane. Për shembull, një e treta e mirë e qytetarëve të Maqedonisë së Veriut dhe shumicës së dy vendeve të tjera i përkasin atij besimi dhe kulture. Duke udhëtuar nëpër Maqedoninë e Veriut mund të ndodhë që të kaloni nëpër një fshat ku është ngritur flamuri shqiptar dhe në xhami myezini është me origjinë turke.

Serbia po jeton, për shkak të kushteve historike dhe politiko-fetare, një ekuilibër të vështirë për marrëdhëniet e saj me Rusinë. Çështja e vijës së parë për Perëndimin është konflikti ruso-ukrainas. Presidenti Aleksandar Vuçiç u rizgjodh së fundmi, por pavarësisht aspiratave pro-BE, Beogradi, i cili votoi kundër agresionit të Moskës kundër Ukrainës në Kombet e Bashkuara, nuk po u përmbahet sanksioneve kundër Moskës.

Serbia vërtet po përjeton një gjendje pune. Vëllazëria me Rusinë jetoi më shumë për arsye fetare sesa historike. Mendimi im shumë personal është se ne nuk duhet t’i japim një aut-aut Serbisë. Vetëm njëzet vjet pasi u bombardua nga forcat e NATO-s, Beogradit nuk mund t’i kërkohet të lërë mënjanë gjithçka dhe t’i harrojë ato ngjarje dhe të anohet tërësisht me Evropën Perëndimore. Për mendimin tim, ne duhet të veprojmë miqësisht këtu dhe të përdorim të gjithë diplomacinë e mundshme.

Përveç përgjegjësive për konfliktin etnik me kosovarët-skipetarë, a ka jo vetëm një kujtim të ngjarjeve të viteve 1998-99 në Beograd, por çështje afirmimi të krenarisë kombëtare?

Unë gjithmonë jap shembullin e armenëve: më shumë se njëqind vjet më parë ka pasur masakrat hamidiane nga ana turke, por ende sot në të gjitha komunitetet armene të shpërndara në mbarë botën ekziston një neveri totale e justifikuar dhe e kuptueshme ndaj Turqisë, e cila ka është qeverisur prej vitesh me një sistem shumë të diskutueshëm autokratik dhe ideologjik, pavarësisht se është pjesë e NATO-s. Në mënyrë të ngjashme, nuk mund të imagjinohet se serbët janë veçanërisht dhe plotësisht miqësorëndaj atyre që i luftuan ushtarakisht pak më shumë se njëzet vjet më parë. Për më tepër, duhet mbajtur mend se Beogradi nuk e njeh shtetësinë e Kosovës dhe në çdo mënyrë pretendon mbrojtjen e komuniteteve të saj lokale. Për më tepër, dëshira për marrëdhënie të mira me Perëndimin është aty: më 6 dhjetor të kaluar, presidenti Vuçiç mori pjesë në Konferencën BE-Ballkani Perëndimor, ndërkohë që dukej se synonte ta braktiste pas mosmarrëveshjeve të fundit të vështira me Prishtinën, jo vetëm për çështja e sovranitetit të targave.

Pra, çfarë rruge më koherente për të zhvilluar marrëdhëniet BE-Beograd?

Serbia është thelbësore në hapësirën ballkanike dhe ndërkombëtare. Është një vend në qendër të rajonit dhe ne duhet të vazhdojmë me mençuri, duke intensifikuar gjithnjë e më shumë marrëdhëniet. Para së gjithash, në drejtim të integrimit më të madh ekonomiko-tregtar-kulturor me Perëndimin. Kjo krijon besim dhe nuk e detyron Beogradin të thotë: “Nëse je evropian, duhet të jesh gjykatësanti-ruse”.

Është e rëndësishme për të gjithë dhe për stabilizimin e rajonit që Serbia të bëhet në të ardhmen pjesë e një grumbullimi të madh siç është Bashkimi Evropian. Marrëdhëniet e biznesit janë shumë të rëndësishme. Ju kujtoj se Serbia, por edhe Kroacia dhe Sllovenia janë vende dinamike me një sistem ekonomik funksional dhe shumë më pak të prekura nga korrupsioni se disa shtete më në jug (ekstremi përfaqësohet nga Bosnje-Hercegovina). Italia tani ka një rol të besueshëm dhe kryeministrja jonë Giorgia Meloni u takua gjithashtu me Presidentin Vuçiç, duke e siguruar atë për angazhimin e Romës.

Ai përmendi Bosnjën dhe Hercegovinën. Një situatë komplekse mbetet në Sarajevë. Një sistem qeveritar dy-kombëtar gjithmonë i pasigurt me pakica të ndryshme, mosmarrëveshje të qëndrueshme politike, një pakënaqësi e përhapur në mesin e komuniteteve etnike-fetare, një ekuilibër i pasigurt në Federatë i garantuar nga prania ndërkombëtare. Që nga Marrëveshja e Uashingtonit e vitit 1994, ende nuk ka asnjë bazë minimale për marrëveshje. Çfarë reflektimi duhet bërë?

Për fat të keq është kështu. Por, megjithatë, duhet të gëzohet që nuk ka konflikt të hapur. Fërkimet, megjithëse të vazhdueshme, pothuajse të përhershme, në fakt janë të përmbajtura.
Për mendimin tim, për fat të mirë, kjo nuk do të çojë në përleshje më të përgjakshme në Bosnje. Bashkëpunimi dhe mbështetja e NATO-s për reformat e brendshme dhe aspirata e Sarajevës për integrim evropian është një fakt pozitiv dhe stabilizues.

Për të përfunduar pasqyrën e rajonit: pavarësisht tensioneve mes socialistëve të kryeministrit Edi Rama dhe opozitës demokratike, Shqipëria po regjistron një lloj armëpushimi të brendshëm. Më në fund një zbutje e mosmarrëveshjeve?

Shqipëria bëri një hap të madh përpara duke u anëtarësuar në NATO në vitin 2009. Është vendi i dytë anëtar i Aleancës me shumicë myslimane, pas Turqisë. Edhe pse me një ushtri të vogël, Tirana luan një rol të rëndësishëm dhe që atëherë ulet në tryezën e demokracisë dhe stabilizimit. Problemi shqiptar është ndarja e brendshme politike dhe niveli i korrupsionit. Pra, mbetet fakti se i gjithë debati publik është ende shumë i acaruar. Ato variojnë nga çështja e reformës së sistemit gjyqësor e deri te ngjarjet e tjera që pasqyrohen në të: nga vëllezërit kosovarë te marrëdhëniet me vendet me prezencë shqiptare. Të mos harrojmë, në fakt, diasporën. Në të vërtetë, kujtoj se ekonomia e Shqipërisë mbështetet kryesisht nga remitancat nga punëtorët jashtë vendit. Shumë prej tyre gjithashtu kthehen në shtëpi gjatë verës dhe paratë e tyre qarkullojnë në ekonominë kombëtare. Problemi i ri dhe shqetësues për popullsinë rezidente është kostoja e jetesës, jo aq për blerjen e mallrave parësore, por për nivelin e lartë, tashmë “evropian” të disa mallrave të konsumit. Presidenti Rama qeveris një vend me një nivel të mirë kompjuterizimi, dinamik, por ku korrupsioni ende nuk është mposhtur. Në sfond është edhe anëtarësimi i ardhshëm i Tiranës në Bashkimin Evropian, i dëshiruar nga pothuajse të gjithë shqiptarët.

Bota Ballkani Italia Shqipëria Turqia