Shkruan Gideon Rachman
Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian po përpiqen të mbrojnëdemokracinë dhe shtetin e së drejtës. Lufta amerikane është edhe më dramatike, pasi vetë presidenti amerikan po udhëheq përpjekjen për të përmbysur sistemin politik. Ndërkohënë Evropë, kërcënimi vjen kryesisht nga periferia.
Në qendër të vëmendjes janëHungaria dhe Polonia, teksa qeveritë e tyre po i rezistojnë përpjekjeve për ta lidhur financimin nga BE me respektimin e shtetit ligjor. Por fokusimi ekskluzivisht vetëm tek hungarezët dhe polakët, nënvizon pikërisht problemin e madh qëka sot Evropa.
Në disa vende të tjera të BE-së, skandalet e fundit korruptive, dhe polemikat mbi sundimin e ligjit kanë ngritur pikëpyetje serioze në lidhje me shëndetin e sistemeve të tyre demokratike. Ato përfshijnë Bullgarinë, Rumaninë, Sllovakinë, Slloveninë , Kroacinë, Maltën dhe Qipron. Kolektivisht, këto demokracimeprobleme zënë midis 1/4 dhe 1/3 së 27 qeverive tëunionit.
Rastet e Hungarisëdhe Polonisë, po marrinvëmendjen më të madhe, pjesërisht pasi nëkëtëmosmarrëveshje ka edhe një element ideologjik. Udhëheqësi hungarez Viktor Orban, kënaqet kur jep leksione rreth “demokracisë jo-liberale”. Polakët dhe hungarezët, kanë miratuar gjithashtu ligje që e minojnë pavarësinë e gjyqësorit.
Sulmet ndaj demokracisëdhe korrupsioni diku tjetër në BE,po tentojnë qëtë ndodhin sipas modës së vjetër – nën rrogoz dhe pa fjalime tëhapura publike qësulmojnëliberalizmin. Këto skandale tërheqin më pak vëmendje jashtë shtetit. Por ato kanë provokuar protesta tëmëdha dhe destabilitet politik në shumë prej këtyre vendeve.
Që nga korriku i këtij vitit, mijëra njerëz kanë dalë në rrugëte Bullgarisë, për të demonstruar kundër qeverisë së kryeministrit Bojko Borisov. Turmat janë irrituar nga historitë e politikanëve dhe zyrtarëve qëkanëblerë apartamente meçmime shumëposhtë normavetëtregut, por edhe nga fotot ku Borisov ka dalëpranë një sirtar të hapur dhe tëmbushur plot me kartëmonedha 500-euroshe dhe lingota ari.
Kryeministri thotë seato fotojanë montazh. Por edhe presidenti i Bullgarisë, Rumen Radev, e ka akuzuar Borisov për drejtimin e një “qeverie mafioze”.Vitet e fundit protestat masive kanë tronditur gjithashtu Rumaninë, ku prokurorët janë përplasur ashpërme ministrat e qeverisë.
Liviu Dragnea, dikur figura kryesoree politikës rumune, u dërgua në majin e vitit 2019 me 3 vite e gjysmë burg me akuzat e korrupsionit. Ivo Sanader, kryeministri më jetëgjatë i Kroacisë që nga pavarësiae vendit, u dënua në 13 nëntor me 8 vjet për korrupsion.
Diku tjetër në BE, skandalet e korrupsionit janë përzier me vrasje. Gazetari Jan Kuciak, dhe e fejuara e tij, Martina Kusnirova, u vranë në Sllovaki në vitin 2018. Kuciak ishte duke hetuar lidhjet midis mafies italiane dhe zyrtarëve të afërt me kryeministrin e vendit Robert Fico, qëu detyrua të jepte dorëheqjen pas protestave që pasuan vrasjen e Kuciak.
Në Maltë, Daphne Caruana Galizia, një gazetareesnjohur investigative u vra në vitin 2017, pasi kishte shkruar për pastrimine parave nga zyrtarë të fuqishëm, si dhe mbi biznesete gruas sëkryeministrit. Hetimet dhe demostratat publike që pasuan vdekjen e saj,çuan në dorëheqjen e kryeministrit, Joseph Muscat, dhe në arrestimin e shefit të tij të kabinetit,
Keith Schembri.
Schembri është liruar me kusht, dhe nuk është akuzuar për shitjen e pasaportave malteze tek shtetasit qënuk i përkasin vendeve tëBE-së. Edhe shitja e pasaportave nga Qipro është bërë gjithashtu njëçështje shumëe diskutueshme–pasi qeveria atjeështëakuzuar për lëshimin epasaportave për kriminelët e huaj,dhe të afërmit e despotëve të tillë,si Bashar Al-Assad i Sirisë dhe Hun Sen i Kamboxhias.
Disa mund të thonëse korrupsioni dhe dhuna në vendet e vogla si Malta ose Qipro janë relativisht të parëndësishme për një BE me 440 milionëbanorë. Por në Francë, ish presidenti Nicolas Sarkozy është në gjyq për korrupsion dhe shitje të ndikimit.
Indeksi i perceptimit të korrupsionit të Transparency International, sugjeron që problemi i korrupsionit nëItali mund të jetë më i keq se ai nëMaltë ose Qipro.Korrupsioni në çdo vend, sado i vogël qoftë, ndikon tek BE-ja si një e tërë. Çdo vend ka një veto mbi disa politika thelbësore, sikurseështëbuxheti i BE-ë.
Gjithashtu secili vend merr për 6 muaj kryesimin e BE-sëduke diktuar axhendën e saj.
Një pasaportë nga çdo vend i BE, tëjep të drejtën për të jetuar dhe punuar kudo në 27 vendet e unionit.Kompetencat e BE-së për të hetuar korrupsionin dhe për të zbatuar ligjin në vendet e saj anëtare janë të kufizuara.
Prokuroria Publike Evropiane (EPPO) e themeluar së fundmi, mund të marrë përsipër vetëm çështje që përfshijnë abuzimet me fondet e BE-së apo veprime nga stafi i saj. Pjesëmarrja në EPPO është vullnetare. Hungaria dhe Polonia kanë zgjedhur tëmos bëhen pjesë.Euroskeptikët do t’ishfrytëzojnëkëto të meta për të argumentuar se vetë BE është e kalbur nga korrupsioni. Sigurisht, Borisov ka marrë më shumë mbrojtje sesa e meriton nga politikanët e tjerë të BE-së. Por nëse BE do tëshpërbëhej, problemet e korrupsionit në vende të tilla si Bullgaria ndoshta do të përkeqësoheshin.
Kur vepron, BE-ja është një forcë për mirë. Pasi u shkarkua nga detyra Laura Codruta Kovesi, një prokurore anti-korrupsion në Rumani, institucionet e BE e mbështetën atë. Zonja Kovesi u emërua më vonë në krye të zyrës së prokurorit publik të BE – duke dëshmuar se kultura politike e Brukselit,diktohet ende nga qeveritë që e marrin seriozisht sundimin e ligjit.
Edhe kështu, shtetet e qeverisura keq dhe me probleme me korrupsionin, janë të mirë-përfaqësuara nëtryezëne BE-së. Udhëheqësit evropianë, pozojnë së bashku në samitet për atë që quhet “foto familjare”. Janë mjaft “xhaxhallarë” dhe “kushërinj” të çuditshëm që buzëqeshin para kamerës. / “Financial Times” / Bota.al
