Aktualitet18 Gusht 2022, 15:28

Një debat disproporcional me “problemin” e shamisë

Shkruar nga Pamfleti
Një debat disproporcional me “problemin” e shamisë

Një debat disproporcional me “problemin” e shamisë

Toni i ashpër i të debatuarit mbi çështjen nëse një numër fare i vogël vajzash myslimane duhet të pranohen apo jo në shkollat publike të Kosovës dukshëm sugjeron komplekse identitare, të cilat janë problem më i madh dhe i më vlefshëm për t’u debatuar se sa ferexheja.

Në vitin 1996, në shkollën e mesme të gjuhëve të huaja në Tiranë, një drejtor urdhëroi largimin e një vajze nga klasa, për shkak se mbulonte flokët dhe ishte myslimane. Një vend që ka përjetuar persekutimin fetar më të ashpër, me priftërinj dhe hoxhallarë të burgosur dhe ekzekutuar, debati i vitit 1996 ishte i shkurtër, por intensiv. Shqipëria, përmes një debati institucional, i dha fund diskutimeve me lejim të pranisë në shkolla të vajzave myslimane. Debati u rishfaq herë pas here, në mënyra edhe më absurde. Nga fillimi i viteve 2000, një mysliman mashkull me mjekër u ndalua të shkojë në Universitetin e Durrësit nga një rektor që i thoshte, “hiqe mjekrën” ndërsa vetë rektori mbante gjithashtu mjekër, por jo si ajo e myslimanit. Ai mbante mjekër moderne, picetë, i thonë.

Përgjatë viteve, vendit i ndodhi të diskutojë çështje të tjera të karakterit etik. Një shoqëri e dalë nga kafazi komunist e pati të vështirë të gjejë diçka si mesi i artë në një botë të madhe. Nga viti 2006, një ministër arsimi hamendësoi se shkollave të vendit u nevojitej uniformë. Nuk u shpjegua se nga lindi kjo nevojë, por uniforma ishte disi konservatore. Rekomandimi ishte që nxënësit dhe nxënëset të shkonin në shkolla me xhinse dhe me pulovra, me pak fjalë, jo minifund, jo pantallona të shkurtra, jo barkun jashtë.

Vini re se në të dyja krahët e debatit, “problemi” janë gjithmonë vajzat. Vajzat mbajnë ferexhe kur shkojnë në shkollë dhe gjithashtu, vajzat demonstrojnë mbathje seksi nën pantallonat e shkurta apo mbajnë dekolte të ekzagjeruar apo nxjerrin barkun jashtë me bluzë të shkurtër. Dhe gjithashtu, nuk duhet të lihet pa u kaluar fakti që debati bëhet në përgjithësi nga burrat.

Shqipëria ka një histori relativisht të komplikuar identitare. Fillimisht, si një vend që konvencionalisht konsiderohet si me “popullsi myslimane”, (përkufizimi dhe vërtetësia e këtij termi mund të na shpie në debate më të gjera mbi orientalizmin dhe paragjykimet e Perëndimorëve të shekujve të kaluar mbi “të ndryshmit”, mbi “të prapambeturit” dhe llojet e tjera të justifikimit të kolonializmit, racizmit apo skllavërisë), Shqipëria dhe shqiptarët u përballën në fillim të shekullit të njëzetë me disa nga krimet më të mëdha të epokës së nacionalizmit, të tilla si shkëmbimi i popullsive me synimin e krijimit të territoreve homogjene. I gjithë ky lëmsh mbi të cilin ka pak reflektim dhe që në Ballkan vijoi deri në luftërat e shpërbërjes së Jugosllavisë në vitet ’90, u zhvillua jo thjeshtë në baza etnike por kryesisht në baza fetare. Aspekti më i dukshëm i kësaj ishte që popullsia ortodokse apo e krishterë e Turqisë së sotme të eksportohej në Greqi dhe popullsia myslimane e Greqisë së sotme të eksportohej në Turqi.

Në këtë kontekst, si një çështje thellësisht ekzistenciale, themeluesit e shtetit shqiptar gjetën disa zgjidhje praktike. Ata në mënyrë drastike i ndanë punët e fesë nga punët e shtetit ndërsa përgjatë dekadave e përforcuan këtë duke ruajtur balanca fetare në postet drejtuese të shtetit. Kur vendi u drejtua nga një regjencë si zëvendësuese e princit që mungonte, të katër regjentët u përcaktuan nga religjione të ndryshme, pra një katolik, një orthodoks, një mysliman suni dhe një bektashi ndërsa deri vonë në vitet 2000, sërish ekzistonte koncepti që, nëse presidenti i vendit ishte i njërës fe, kryeministri duhej doemos të ishte i një feje tjetër dhe kryetari i parlamentit, gjithashtu. Kjo mund të ngjajë pak si kontradiktë: qëllonte që një hoxhë dhe një prift uleshin që të dy në postin e regjentit, ndërsa drejtonin një shtet zyrtarisht laik. Ndërsa në kohën e komunizmit, kur vendi ishte zyrtarisht ateist, edhe komunistët menduan të ruajnë këtë balancë fetare.

Për shkak se përgjatë të gjithë epokës së nacionalizmit, mohimi i tjetrit ishte normë, (në fund fare thelbi i nacionalizmit është të mohosh tjetrin), ndërsa shtetet ballkanike kishin në përgjithësi lidhje të fortë mes shtetit dhe religjionit, ku fjala vjen, të ishe serb do të thoshte me doemos të ishe orthodoks dhe të ishe orthodos doemos do të thoshte të ishe serb, të qenit mysliman u bë telash i madh. Dhe këtu po flas për të qenit mysliman si traditë historike apo si identitet ligjor dhe jo të qenit mysliman si besimtar. (Duhet vënë re se të qenit mysliman apo i krishterë apo hebre në sistemin juridik të Perandorisë Osmane ishte titull ligjor pa lidhje me besimin. Nëse Shqipëria ishte në atë kohë 70% myslimane, kjo do të thoshte se 70% e popullsisë ishte në këtë kategori ligjore. Se sa prej këtyre besonin apo nuk besonin, kjo është një çështje tjetër).

Përgjatë viteve ’30, udhëheqësia e kombit, ose ajo pjesë e popullsisë që dinte të lexonte, e panë të udhës që, nga njëra anë të krijonin një identitet nacionalist shqiptar dhe nga ana tjetër, të largoheshin sa më shumë nga orienti, dmth, nga të qenit mysliman. Nëpër shumë familje në Shqipëri dhe Kosovë vijon të konsiderohet si krenari një vendim i një gjyshi në vitet ’30 për “t’i hequr ferexhenë gruas”.

Kuptohet që kjo nuk na flet shumë për mënyrën se si jetonin shqiptarët në atë kohë, nuk na thotë se sa realisht gratë mbanin ferexhe dhe as se sa e mbanin atë për besim dhe sa e mbanin se kështu ishte zakoni. Por lehtësia me të cilën burrat urdhëruan gratë të hiqnin ferexhenë, sugjeron se në fakt, për aq sa mbahej, ishte kod veshjeje dhe jo çështje besimi.

Nga ana tjetër, ndërsa gjyshërit duhet të lavdërohen për çlirimin e atyre vetë nga ferexheja e gruas, të drejtat e vërteta të grave, fjala vjen, të drejtat për të bërë seks, këto ishin çështje që dukej se binin ndesh me nacionalizmin. Në një gazetë të viteve ’30, një artikullshkrues anonim shkruante se si gratë në disa vende të botës, si, fjala vjen, në Angli (ai iu referua njërës me emrin Virginia Woolf), flisnin për lirinë e grave, se si ato duhej ta zgjidhnin vetë jetën e vet. Artikullshkruesi shtonte se këto ide ishin të gabuara dhe se gratë e Shqipërisë duhej ta gjenin lirinë brenda familjes së vet, sepse, thoshte ai, vendit i duhet të pjellë shumë fëmijë.

Nacionalizmi ishte ai që përgjatë të gjithë shekullit të njëzetë krijoi bindjen te shqiptarët e Shqipërisë se ne jemi popullsi homogjene, pa minoranca. Me pak fjalë, jemi njësoj, nuk ndryshojmë nga njëri-tjetri. Kurdo që ndonjë udhëheqës përballet me kundërshti, ai me lehtësi i referohet nevojës për “të qenë të bashkuar”, “jo të përçarë”. Me pak fjalë, nuk duhet të kemi larmishmëri, nuk duhet të kemi shije të ndryshme, orientime të ndryshme, besime fetare apo bindje politike të ndryshme, me pak fjalë, nuk duhet të kemi demokraci. Në fakt, e kundërta është e vërtetë. Ne jemi të larmishëm, të ndryshëm, gjithësecili me bindjet, besimet apo paragjykimet e veta.

Nuk është e vështirë të vëresh se si nacionalizmi dhe mohimi i tjetrit, në rastin konkret i një numri jashtëzakonisht të kufizuar vajzash myslimane, gjendet fare pranë sipërfaqes së debatit të zjarrtë të këtyre ditëve në Kosovë. Nuk është gjithashtu e vështirë të vëresh se përgjatë të gjithë kohës, si në Shqipëri apo në Kosovë, problemi ka qenë i kufizuar vetëm te vajzat myslimane. Nuk ka pasur ndonjëherë debat për liritë e kufizuara të murgeshave apo të besimeve të tjera fetare. Në universitetet shqiptare është parë herë pas here me bezdi prania e ndonjë vajze me ferexhe, ama prania e ndonjë murgeshe është parë si diçka normale. Me pak fjalë, ka një dozë të qartë islamofobie në këtë diskutim.

Mbështetësit e ndalimit nuk japin asnjë zgjidhje tjetër përveç detyrimit të të ndryshmit që të ndryshojë, pra detyrimit të vajzës që të heqë ferexhenë për të hyrë në shkollë. Kjo krijon telashe të tjera. Myslimanët praktikantë janë njësoj taksapagues dhe shkolla është shërbim publik i paguar nga taksapaguesit. Nëse i mohon të drejtën për të përdorur shkollën, të duhet gjithashtu t’i kthesh taksat mbrapsht. Por pastaj lind problemi më i madh: çfarë shoqërie do të krijosh duke mbajtur të izoluar nga shumica një minorancë për shkak të besimit të vet? A është kjo një shoqëri e drejtë? E më tutje, çfarë duhet bërë në rastin kur një prind vendos të mos e çojë fëmijën e vet në shkollë sepse e konsideron shkollën të djallit?

Është gjithashtu e kuptueshme se një shoqëri si ajo kosovare, e cila ka vuajtur ku e ku më shumë se sa Shqipëria nga nacionalizmi shovinist serb, të kapet pas një nacionalizmi shqiptar si kamardare shpëtimi nëpër detet e trazuara të historisë. Megjithatë, ia vlen të theksohet se në kohën kur jetojmë, telashet e nacionalizmit të shekullit të njëzetë nuk janë më mes nesh. Asgjë nuk ndodh në Kosovë nëse disa vajza shkojnë në shkollë me ferexhe. Dhe po ashtu, asgjë e tmerrshme nuk ndodh nëse disa vajza shkojnë në shkollë me minifund. Një shoqëri multietnike, multifetare dhe një e tillë që respekton besimin e tjetrit dhe identitetet e ndryshme është ajo që i nevojitet Shqipërisë dhe Kosovës sot. Mohimi i ekzistencës së tjetrit është gjithmonë gabim./ Birn

Aktualitet #islam besim mbulese shami