Shkruar nga Pamfleti
Marrëveshja e Dejtonit e bëri Bosnjën një shtet jofunksional, prandaj Ukraina duhet t’i rezistojë presionit për një marrëveshje të ngjashme paqeje me shumë të meta.
Shkruan Hamza Karčić
Gjatë muajve të fundit, Ukraina ka arritur të provojë se shumë nga kritikët e saj e kishin gabim duke nisur një kundërofensivë dhe duke rimarrë pjesë të mëdha të territorit të saj nga Rusia. Por sukseset ushtarake të Ukrainës dhe një tërheqje ruse nuk kanë qenë të mjaftueshme për të bindur aleatët perëndimorë të Kievit që të rrisin mbështetjen. Në vend të kësaj, ka pasur disa presione ndaj qeverisë ukrainase për të angazhuar Kremlinin.
Kryetari i Shtabit të Përbashkët të SHBA, Mark Milley, në veçanti, ka shtyrë për diplomaci, duke këmbëngulur se Ukraina nuk mund të çlirojë pjesën tjetër të territoreve të saj. Anëtarë të tjerë të administratës së presidentit Joe Biden nuk i kanë mbështetur publikisht thirrjet e tij për bisedime, por presidenti ukrainas Volodymyr Zelenskyy është ndjerë i shtyrë për të sinjalizuar hapjen ndaj negociatave.
Si një boshnjak që e shikoj këtë zhvillim, dëgjoj këmbanat e alarmit që bien. Ukraina, mendoj, mund të jetë duke shkuar drejt fatit të Bosnjës, një shtet i bërë jofunksional nga një marrëveshje paqeje me të meta të thella.
Natyrisht, ne nuk mund të bëjmë një paralele të plotë midis Ukrainës dhe Bosnjë-Hercegovinës. Kur vendi u sulmua në vitin 1992, Kombet e Bashkuara vendosën një embargo armësh që kufizoi aftësinë e saj për të mbrojtur veten. Humbi shumë territor nga armiku dhe nuk mundi të ndalonte një gjenocid.
Komuniteti Evropian, paraardhësi i Bashkimit Evropian, dhe OKB-ja dërguan diplomatë që ndoqën një politikë ndarjeje të veshur me gjuhën e paqes. “Mos ëndërroni”, u tha boshnjakëve ndërmjetësi David Owen në një moment të rrallë çiltërsie teksa ata shpresonin për një ndërhyrje ushtarake perëndimore.
Në të kundërt, Ukraina ka gëzuar mbështetje diplomatike dhe ushtarake që nga pushtimi i plotë i Rusisë. Furnizimi me armë në veçanti ka lejuar jo vetëm që Kievi të pengojë planet ruse për një pushtim të plotë të vendit, por edhe të nisë një kundërofensivë të suksesshme.
Por ashtu si forcat qeveritare boshnjake ishin në ofensivë në verën dhe vjeshtën e vitit 1995, kur ato u ndaluan nga presioni perëndimor për negociatat e paqes, ukrainasve u thuhet gjithashtu në mënyrë të pashpjegueshme që të dorëzojnë armët në një kohë kur ata kanë një avantazh në fushën e betejës.
Në rastin e Bosnjës, ajo që bëri kjo shtytje e parakohshme për negociata ishte që e vendosi Sarajevën në një pozitë më të dobët. Ajo nuk i lejoi forcat e saj të çlironin më shumë territor dhe i dha Serbisë dhe forcave rebele serbe shumë më tepër leva në bisedime sesa duhej të kishin.
Me Rusinë që ende mban pjesën më të madhe të rajonit të Donbasit, pjesë të Khersonit dhe Zaporizhisë, Ukraina mund të gjendet në të njëjtën situatë.
Nëse presioni perëndimor vazhdon, Zelenskyy do të përballet me zgjedhjen e vështirë që presidentit boshnjak Alija Izetbegovic iu dha nga Richard Holbrooke, një diplomat amerikan dhe kryenegociator në bisedimet e paqes të Dejtonit të vitit 1995.
“A doni që ne të negociojmë një shtet të vetëm boshnjak, i cili do të kishte domosdoshmërisht një qeveri qendrore relativisht të dobët, apo do të preferonit të lini Bosnjën të ndahet, duke ju lënë në kontroll të fortë të një vendi shumë më të vogël?” Holbrooke e pyeti Izetbegoviçin.
Presidenti boshnjak vendosi të ruajë integritetin territorial të vendit. Megjithatë, për të riintegruar rebelët serbë, një lëshim kyç ishte krijimi i një entiteti politik shumë autonom të quajtur Republika Srpska, të cilit iu dha të drejtën e vetos në qeverinë boshnjake.
Si rezultat, forcave armiqësore ndaj unitetit të Bosnjës iu dha aftësia për të bllokuar çdo lëvizje ekzekutive ose legjislative nga institucionet shtetërore të Bosnjës. Çdo gjë nga mbledhja e parlamentit të Bosnjës dhe miratimi i legjislacionit e deri te mbajtja e zgjedhjeve, mund të bllokohen në çdo kohë nga këto forca.Këto kompetenca vetoje në thelb nënkuptojnë se funksionimi i vendit dhe stabiliteti i tij mund të minohet nga secesionistët, të cilët po nxisin gjithnjë e më shumë një konflikt.
Nëse Zelenskyy do të binte dakord për bisedimet e paqes tani, atij do t’i paraqitej një zgjedhje e ngjashme: t’i jepte Rusisë territorin ukrainas ose të pranonte formimin e rajoneve autonome besnike ndaj Kremlinit.
Presidenti ukrainas ka premtuar se do të çlirojë territoret e pushtuara, përfshirë Krimenë. Nëse ai bën kompromise për integritetin territorial të Ukrainës, kjo do të minonte pozitën e tij në shtëpi dhe do të dobësonte moralin e forcave të tij. Kjo do ta bënte gjithashtu të negociueshëm të gjithë territorin e njohur ndërkombëtarisht të Ukrainës, jo vetëm pjesët që Rusia tani ka pushtuar. Kështu, nuk do të kishte kurrë garanci se vendi do të ishte i sigurt nga pushtimet e ardhshme ose pretendimet territoriale.
Nëse Zelenskyy do të detyrohej të lejonte autonominë në lindje, ai do të rrezikonte të mbikëqyrte krijimin e një entiteti të tipit Republika Srpska. Kjo në mënyrë efektive do t’u jepte rebelëve pro-rusë një fjalë në qeverisjen e Ukrainës, me gjasë përmes fuqive të vetos të ngjashme me ato të Republika Srpska, e cila do ta bënte vendin jofunksional siç ka qenë Bosnja. Kjo jo vetëm që do të përmbyste zhvillimin e vendit, por do të bllokonte edhe integrimin e tij në BE dhe NATO.
Ukraina mund të mësojë nga përvoja boshnjake në mënyrë që të mos bëjë të njëjtat gabime.
Ajo duhet t’i rezistojë presionit për të hyrë në bisedimet e hershme të paqes. Aparati i saj i PR dhe lobimit tashmë është duke bërë punë të shkëlqyer dhe duhet të vazhdojë ta bëjë këtë.
Ukraina duhet të shtojë përpjekjet e saj për të ndryshuar faktet në terren. Ndërsa çlirimi i plotë përmes luftimeve mund të mos jetë i arritshëm, arritja e një fitoreje të madhe dhe mjaft bindëse kundër pushtuesve rusë do t’i jepte asaj një levë shumë më të fortë për të kërkuar tërheqjen e plotë të Rusisë dhe për të mbrojtur integritetin e saj territorial.
Në tryezën e bisedimeve, situata ushtarake në terren është faktori më i rëndësishëm në formësimin e një zgjidhjeje paqeje. Në rastin e Bosnjës, ajo përcaktoi kufijtë e Republika Srpska dhe e lejoi atë të mbretëronte mbi territoret që ishin spastruar etnikisht nga myslimanët boshnjakë. Kyiv dhe Perëndimi nuk duhet të lejojnë që kjo të ndodhë në Ukrainë.
Një paqe me të meta e bëri vendin tim thellësisht jofunksional dhe minoi sigurinë dhe zhvillimin e tij. Kjo është shfrytëzuar lehtësisht nga Rusia, e cila ka fituar një klient lokal, në formën e udhëheqjes së Republika Srpska, dhe është në gjendje të minojë stabilitetin në Ballkan dhe në Evropë në tërësi. Zelenskyy do të bënte mirë t’i kujtonte partnerët e tij perëndimorë këtë precedent dhe t’i nxiste ata të mos bëjnë kërkesa të paarsyeshme për bisedime të hershme të paqes./ Përshtati “Pamfleti” nga “Aljazeera”
