Ekonomi27 Tetor 2018, 08:25

Recesioni i ardhshëm çështje kohe, sinjalet paralajmëruese

Shkruar nga Pamfleti

Recesioni i ardhshëm çështje kohe, sinjalet paralajmëruese

Një tjetër rënie ekonomike është vetëm çështje kohe. Do të jetë më e vështirë për ta luftuar në krahasim me të kaluarën, shprehet Ryan Avent, shkruan The Economist

Në jug të kufirit të Indianas me Miçiganin ndodhet qyteti Elkhart, me një popullsi pak më shumë se 50,000 banorë. Përveç një rruge të shkurtër kryesore të mbushur me dyqane, aty ku lumi Elkhart që ka të njëjtin emër me qytetin e tij derdhet në një lumë tjetër, St. Joseph, qyteti ndryshon totalisht trajtë dhe është i mbushur vetëm me pemë. Pikërisht këtu, në periferi, janë edhe fabrikat e disa prej prodhuesve më të mëdhenj të automjeteve rekreative të Amerikës. Rreshta të tërë me produkte të përfunduara ndodhen jashtë fabrikave ku ato janë prodhuar.
Automjetet moderne rekreative janë mbresëlënëse dhe më të përshtatshmet për të udhëtuar dhe për të vizituar të gjithë kontinentin amerikan. Biznesi i automjeteve rekreative është edhe një prej ekonomive më të fuqishme ciklike.

Shitjet e objekteve me vlera të larta si shtëpitë apo makinat luksoze, në mënyrë të pashmangshme ulen dhe ngrihen sipas ciklit të biznesit, por automjetet rekreative janë veçanërisht të ndjeshme ndaj këtyre ndryshimeve. Në qytetin e Elkhartit, më shumë se një e katërta e banorëve janë të punësuar në industrinë e automjeteve rekreative.

Kur kriza ekonomike e viteve 2007-‘08 e çoi ekonominë botërore në nivelin e saj më të keq që prej viteve 1930, punësimi në fabrikat e qytetit të Elkhartit ra pothuajse me gjysmën e tij. Niveli i papunësisë u pesëfishua, duke shkuar në 20%. Të ardhurat dhe popullsia pësuan gjithashtu rënie. Elkhart ishte ndër qytetet e para që Presidenti Barak Obama vizitoi pasi mori pushtetin në vitin 2009, duke theksuar sfidën e jashtëzakonshme ekonomike me të cilën do t’i duhej të përballej administratës së tij.

Por, në atë kohë situata ekonomike në vend nuk ishte aq e keqe dhe qyteti nuk ishte në prag të humnerës. Deri në fund të mandatit të parë të z. Obama, shkalla e papunësisë kishte rënë me më shumë se gjysmën. Ndërsa në fund të mandatit të dytë, teksa Presidenti i sapozgjedhur, Donald Trump mori detyrën, shkalla e papunësisë u zvogëlua, ndërsa në fillim të këtij viti, ajo ra në nivelin jashtëzakonisht të ulët prej 2%. Kohërat e mira janë rikthyer.

Sinjalet paralajmëruese

Por për sa kohë do të vazhdojë kjo situatë? Një ditë, forcat që shndërruan situatën e vështirë të krizës financiare në rimëkëmbjen më të gjatë të ekonomisë amerikane, do të ndryshojnë drejtimin, duke krijuar një recesion të ri, për të cilin bota fatkeqësisht është e papërgatitur. Por se kur do të ndodhë kjo, është vështirë të thuhet. Studimet e cikleve të biznesit amerikan tregojnë se ekonomia ka gjasa që të kalojë nga rritja në tkurrje.
Në të vërtetë, Amerika nuk ka pasur asnjëherë rritje që ka zgjatur më shumë se një dekadë. Ndërsa shtete si Australia, Kanadaja dhe Holanda kanë gëzuar rritje të qëndrueshme, e cila ka zgjatur më shumë se 20 vjet.

Megjithatë, të gjitha gjërat e mira përfundojnë. Edhe pse nuk ka një skemë të caktuar të recesionit global, faktorët kryesorë që e shkaktojnë atë janë ngadalësimi i ndjeshëm i rritjes globale dhe një rënie në PBB-në reale për person. Katër kanë qenë recesionet globale që nga fillimi i viteve 1980: në fillim të viteve 1980, në fillim të viteve 1990, në 2001, dhe kriza e 2007-‘08. Secili prej tyre u shoqërua nga një ngadalësim i rritjes së PBB-së, një rënie e ndjeshme në rritjen e tregtisë dhe tkurrje në sektorin financiar. Sipas projektit të sjelljes dhe stabilitetit financiar në Universitetin e Harvardit, një mesatare prej katër shtetesh në vit pësoi një krizë bankare midis viteve 1800 dhe 2016.
Pothuajse gjatë gjithë periudhës, nga viti 1945 deri më 1975, kur ndaj sistemit financiar global kishte një kontroll të fortë, nuk pati asnjë krizë bankare. Pas viteve 1970, derregullimi i sistemeve bankare kombëtare dhe heqja e kufizimeve në rrjedhën globale të kapitalit çuan në një epokë të re të bumit dhe të falimentit financiar.

Rirregullimi që prej vitit 2009 nuk ka ndryshuar rrënjësisht këtë pamje. Vlera aktuale e pretendimeve të jashtëzakonshme financiare ndërkufitare, në 30 trilionë dollarë amerikanë (dhe në rritje), është nën kulmin e 35 trilionë dollarëve amerikanë të shënuar në vitin 2008, por është mbi nivelin prej 9 trilionë dollarësh amerikanë të arritur në vitin 1998. Vetëm gjatë kohëve të fundit, Amerika ka miratuar një reformë tatimore të buxhetit, që premton të rrisë deficitin, nëpërmjet rritjes së shpenzimeve amerikane.

Por në shumicën e vendeve të tjera të pasura, huamarrja e qeverisë është nga e sheshtë në rënëse. Në pjesën më të madhe të vendeve të botës në zhvillim, gjithashtu, deficitet pritet të tkurren në vitet e ardhshme. Qeveria e Kinës po përpiqet me njëfarë suksesi të frenojë varësinë huamarrëse të ekonomisë së saj.

Politika monetare është zhvendosur

Bankat qendrore janë ekzekutues të pamëshirshëm të bumeve afatgjata, dhe politika monetare është zhvendosur. Rezerva Federale e Amerikës që prej vitit 2015 po e rrit normën e saj të interesit. Edhe Banka e Anglisë, duke ndjekur shembullin amerikan, që prej vitit 2017 dhe pritet që edhe gjatë viteve të ardhshme, të rrisë normën e interesit. Banka Qendrore Europiane (BQE) ndoshta do të përfundojë blerjen e bujshme të bonove të thesarit në muajin dhjetor dhe mund të fillojë të rrisë normën bazë në fund të vitit 2019.

Gjatë viteve të fundit, shumica e bankave qendrore janë më pak të shqetësuara për dobësimin e ekonomisë dhe janë më të shqetësuara për inflacionin. Nëse ata do të vazhdojnë të mbajnë të njëjtin qëndrim, kjo mund ta ngadalësojnë ekonominë globale më shumë se sa mund ta kenë menduar.
Rezerva Federale në Amerikë, veçanërisht është duke ecur në një rrugë të vështirë.
Gjatë dekadave të fundit, ciklet ekonomike dhe financiare në ekonominë globale janë lidhur ngushtësisht me njëri-tjetrin. Ndërsa sipas disa ekonomistëve të tjerë, lidhja ndërmjet tyre vazhdon të jetë ende e gjerë.

Sipas Eugenio Cerutti nga FMN-ja, Stijn Claessens nga Banka për Rregullimet Ndërkombëtare (BIS) dhe Andrew Rose nga Universiteti i Kalifornisë, Berkeley, faktorët financiarë botërorë shpjegojnë jo më shumë se një të katërtën e lëvizjes së kapitalit përtej kufijve. Ekonomistë të tjerë nuk bien dakord me këtë shpjegim. Sipas Hélène Rey, nga Shkolla e Biznesit në Londër, cikli financiar global lidhet me luhatjet globale ndaj riskut, që nga ana tjetër qeveriset nga pozicioni i politikës monetare amerikane.

Òscar Jordà dhe Alan Taylor, nga Universiteti i Kalifornisë, Davis dhe kolegët të tjerë të tyre, kanë zbuluar se luhatjet ndërkufitare në variabla financiarë, siç janë çmimet aksioneve, janë në nivelin e tyre më të sinkronizuar në më shumë se një shekull.
Ndryshimet në qëndrimin monetar të Amerikës po reflektohen edhe në tregjet globale. Në përgjigje të krizës financiare dhe rimëkëmbjes së dobët që pasoi, Rezerva Federale punoi shumë për të rritur shpenzimet amerikane, kryesisht nëpërmjet lehtësimit sasior dhe praktikës së shtypjes së parave për të blerë pasuri si obligacionet qeveritare.

 

Pasojat

Efektet e kësaj politike u ndien edhe në pjesën tjetër të botës. Duke qenë se blerjet e Rezervës Federale ulin të ardhurat mbi obligacionet e qeverisë amerikane, investitorët filluan të kërkonin për kthime më të mira diku tjetër. Paratë nisën të vërshonin në tregjet e vendeve në zhvillim. Borxhi në dollar i firmave në tregjet në zhvillim pothuajse u katërfishua.

Në ditët e sotme, borxhi i korporatave kineze në dollarë shkon afërsisht në 450 miliardë, në krahasim me thuajse asnjë borxh në dollarë në vitin 2009. Një Rezervë Federale më e egër, më e ashpër, përkthehet ndryshe në probleme për huamarrës të tillë. Që nga viti 2014, dollari është rritur afërsisht me 25%, në bazë të peshës së tregut, i nxitur edhe nga një ekonomi më e fortë amerikane dhe rritja e normave të interesit.

Ndërsa një dollar më i butë ua vështirëson jetën atyre që kanë asete në monedhën vendase, ndërsa borxhet i kanë në dollarë. Problemet në tregjet në zhvillim si Turqia dhe Argjentina të rrisin dëshirën për të pasur monedha sa më të sigurta.
Bota e tregjeve në zhvillim mund ta shmangë tani për tani një krizë financiare, por ekonomitë e saj me rritje të shpejtë po përballen gjithnjë e më shumë me një rregullim të dhimbshëm, që do të ketë ndikim të lartë edhe në ekonomitë e vendeve të zhvilluara.

Një çrregullimi i ri botëror

Ashtu siç edhe shpjegohet në këtë raport, bota e pasur nuk është e përgatitur për ta përballuar një stres të tillë. Më parë, rimëkëmbja nga një periudhë e dobët ekonomike ka qenë më e lehtë, sepse Banka Qendrore do të shkurtonte normat e interesit afatshkurtër derisa kushtet të përmirësoheshin. Por, pas krizës financiare globale në mbarë botën, normat e interesit ranë në nivelin zero dhe rimëkëmbja e dobët që pasoi, i la ato në po të njëjtat nivele.

Edhe Rezerva Federale që ka shënuar rritjen më të madhe të normave të interesit pas krizës, me siguri do të hyjë në recesionin e ardhshëm, me mundësi shumë të pakta për të ulur normat e interesit. Prandaj, Bankat Qendrore ka shumë mundësi që t’i drejtohen menjëherë mjeteve të tjera të përdorura pas krizës financiare globale të 2007-‘08, si lehtësimi sasior.
Por këto mjete janë politikisht më të vështirë për t’u zbatuar dhe efektet e tyre nxitëse janë më pak të sigurta.
Stimulimi fiskal duhet të përmirësohet, por mobilizimi i buxheteve të qeverisë për të ndihmuar ekonominë do të përballet edhe me një situatë të vështirë.

Në të gjithë ekonomitë e përparuara, niveli mesatar i borxhit të qeverisë është rritur mbi 100% të PBB-së, duke arritur më shumë se 30 pikë përqindjeje nga 2007. Niveli i borxhit në tregjet në zhvillim është rritur gjithashtu, nga një mesatare prej afërsisht 35% e PBB-së në mbi 50%.
Planet për një stimulim fiskal në shkallë më të gjerë ishin politikisht të vështira për t’u miratuar gjatë krizës financiare dhe do të jetë më e vështirë edhe herën tjetër. Në Europë, çdo debat në lidhje me huamarrjet e qeverive kërcënon të ringjallë situatën politike katastrofike të krizës së borxhit të Eurozonës.

Në fund të fundit, politika mund të jetë edhe pengesa më e madhe për të menaxhuar një rënie të re globale.
Një dekadë më parë, kur lidhja e dobët ishte një sistem financiar dizintegrues, bashkëpunimi midis qeverive, nga bashkërendimi i ngushtë i veprimeve të Bankës Qendrore në mbarë botën me krijimin e G20 si një forum për bisedimet në lidhje me krizën, ishin të gjitha elemente që ndihmuan në parandalimin e një fatkeqësie më të madhe. Por bota duket shumë më ndryshe tani. Ekonomia amerikane, e cila mbetet shtylla kryesore e sistemit ekonomik botëror, tani drejtohet nga z. Trump. Britania është shumë pranë largimit nga Bashkimi Europian, ndoshta në mënyrën më kaotike. Klima politike në disa qytete të tjera të BE-së nuk është aspak e mirë. Disa prej ekonomive më të zhvilluara në botë, sot drejtohen nga parti populiste apo nacionaliste.

Numri i tregjeve në zhvillim që kanë pësuar regres është i madh. Nacionalizmi dhe taktikat e ashpra të burrave të fortë të shtetit, duket se po fitojnë terren. Pushteti në Kinë është përqendruar në duart e një njeriu të vetëm. Xi Jinping, gjë që është mjaft shqetësuese. Falë luftës tregtare të z. Trump, marrëdhëniet ndërmjet Amerikës dhe Kinës janë përkeqësuar, duke e shfaqur haptazi armiqësinë. Në vitin 2007, tregjet financiare u goditën nga një krizë masive, por qeveritë arritën të përdornin në mënyrën me të mirë burimet e tyre monetare, fiskale dhe diplomatike për të parandaluar që kriza ta shkatërronte plotësisht ekonominë globale.

Në ditët e sotme, mjedisi më i gjerë ekonomik dhe politik është më i kufizuar dhe ndoshta, shumë shpejt, mund të ndodhë që bota të përjetojë sërish një recesion të ardhshëm./Monitor

Ekonomi Kriza ekonomike recensioni