Aktualitet 7 Dhjetor 2022, 21:55

Tjetërsim i rrënjësishëm i historisë! Si u mësohen studentëve serbë Luftërat Ballkanike dhe gjenocidi në Kosovës

Shkruar nga Pamfleti

Gjatë luftës në Kosovë, më shumë se 13,000 njerëz u vranë ose u zhdukën.

Kjo është ajo që u mësohet në librat shkollorë studentëve serbë të moshës së gjimnazit rreth Luftërave Ballkanike si dhe Luftës së Kosovës.

Brenda afro 400 faqeve të një teksti shkollor serb të përdorur gjerësisht, studentët e moshës së gjimnazit dhe universitetit mund të mësojnë se fqinjët Mali i Zi dhe Republika Srpska, një nga dy entitetet kryesore që përbëjnë Bosnje-Hercegovinën, janë “shtete serbe”. Ata nuk do të mësojnë se forcat serbe kryen gjenocid në Srebrenicë në vitin 1995, duke vrarë më shumë se 8,000 civilë kryesisht të paarmatosur. Krimet e tjera të luftës nga forcat serbe në luftërat e pas-Jugosllavisë pothuajse nuk përmenden fare.

Së bashku me Shërbimin Ballkanik të Radios Evropa e Lirë, Jelena Djureinovic, një historiane nga Universiteti i Vjenës, analizoi përmbajtjen e librit shkollor për saktësinë e tij, më pak se tre dekada pas luftërave të brendshme të Ballkanit në vitet 1990. Ajo i karakterizoi fragmente të librit që u mësojnë serbëve të rinj për rënien e Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë dhe shteteve pasardhëse të saj si një përzierje e “deklaratave problematike, paraqitjes selektive të fakteve dhe një fokus që korrespondon me nacionalizmin serb”.

Libri është një nga disa tekste shkollore që u janë caktuar nxënësve të shkollave të mesme dhe të larta në Serbi. Është botuar nga shtypshkronja “Novi Logos” me qendër në Beograd në vitin 2021 dhe me autor nga Dushko Lolandic, Ratomir Milikic dhe Maja Milinovic.

Më poshtë ju paraqesim 7 nga deklaratat më të diskutueshme:

“Shtetet serbe: Përveç Republikës së Serbisë, shtetet serbe (ato ku jeton një përqindje e madhe e popullsisë serbe dhe ku flitet gjuha serbe) janë Republika Srpska (si pjesë kushtetuese e Bosnje-Hercegovinës) dhe Mali i Zi.”

Mali i Zi dhe Bosnje-Hercegovina janë vende të njohura ndërkombëtarisht, kushtetutat e të cilave i përcaktojnë si të pavarura dhe sovrane, jo si “serbe”. Të dy ishin pjesë e Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë që ekzistonte nga viti 1945 deri në vitin 1992, dhe para kësaj, nga viti 1918, ata ishin pjesë e Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve.

Pas rënies së Bllokut Lindor, Bosnja shpalli pavarësinë pas një referendumi më 1 mars 1992 (pas deklaratave të ngjashme nga Sllovenia dhe Kroacia). Lufta e Bosnjës 1992-95 që vuri përballë njësitë e Ushtrisë Jugosllave dhe pasardhësit e tyre serbë kundër forcave boshnjake (kryesisht boshnjake) dhe kroate, filloi pas njohjes së Bosnjës nga rreth dy duzina vende në Evropë dhe gjetkë.

Bosnja u pranua si anëtare e Kombeve të Bashkuara në maj 1992.

Kushtetuta e Bosnjës, e përbërë nga Republika Srpska dhe Federata e Bosnje-Hercegovinës, së bashku me rrethin vetëqeverisës të Brckos, doli nga marrëveshja e Dejtonit që i dha fund Luftës së Bosnjës në 1995.

Mali i Zi shpalli pavarësinë nga Bashkimi i tij Shtetëror me Serbinë pas një referendumi në maj 2006 që u njoh shpejt nga të 5 anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit të OKB-së.

Djureinoviç vëren se karakterizimi i përsëritur i tekstit shkollor për Malin e Zi dhe Bosnje-Hercegovinën si “shtete serbe” në fakt “përfaqëson qëndrimin e autorit, jo pretendime që janë të bazuara shkencërisht.”

Në një përgjigje për Shërbimin Ballkanik të Radios Evropa e Lirë, botuesi Novi Logos tha se përdorimi i termit “toka serbe” është përshkruar përmes planit dhe programit arsimor shtetëror serb për “periudhën më të hershme të mesjetës për zonat e Zetës mesjetare, Travunia, Rashkë, Zahumlje, Bosnjë dhe Paganija, të cilat pjesërisht do t’i korrespondonin zonave të Malit të Zi, Serbisë dhe Bosnje-Hercegovinës së sotme”.

“Terminologjia e tillë është përdorur në historiografinë serbe për më shumë se një shekull e gjysmë”, thotë botuesi.

“Kërcënimi i serbëve në Mal të Zi”

“Serbët në Mal të Zi u gjendën në një situatë veçanërisht të vështirë pas shpalljes së pavarësisë nga Republika në vitin 2006… Nën sundimin e Milo Gjukanoviçit, serbët në Mal të Zi u shkarkuan nga shërbimi civil dhe u hoqën nga të gjitha pozitat shtetërore. Autoritetet në Podgoricë u përpoqën gjithashtu në çdo mënyrë që të zvogëlojnë numrin e serbëve që jetojnë në Mal të Zi”.

Duke cituar këto pretendime, më 13 tetor, nisma qytetare malazeze e quajtur “21 Maj” kërkoi që libri shkollor të hiqet nga përdorimi. Grupi argumentoi se “është e papranueshme që literatura e teksteve shkollore të bazohet në gënjeshtra dhe ndërtime nacionaliste”. Ai e përshkroi karakterizimin e spastrimit të supozuar të sektorit publik të Malit të Zi si “të papërshtatshëm dhe të pabazë”.

Në referencë të këtyre pretendimeve, “Novi Logos” tha për Radion Evropa e Lirë se “kritikat [për tekstin shkollor] ndoshta kanë lindur si rezultat i ngjarjeve të brendshme politike dhe fërkimeve ndërpartiake në Mal të Zi, dhe as Republika e Malit të Zi dhe as Këshilli Kombëtar i Pakicës Etnike Malazeze në Serbi nuk qëndronin pas kësaj nisme për të tërhequr tekstin shkollor.”

Megjithatë, Podgorica zyrtare iu përgjigj këtyre komenteve me një notë proteste nga Ministria e Jashtme malazeze drejtuar Serbisë, duke kërkuar fshirjen e pjesëve të diskutueshme të librit shkollor. Djureinoviç e përshkruan karakterizimin e posteve të serbëve në Mal të Zi si “deklarata të pabaza të autorit” që nuk bazohen në literaturë të besueshme shkencore që nga shpërbërja e Jugosllavisë.

“Nuk është vetëm promovimi i narrativës se serbët mund të jenë vetëm heronj, mbrojtës ose viktima, por edhe legjitimimi i politikës serbe të ndërhyrjes në Mal të Zi,” thotë ajo.

Lufta në Kroaci dhe Rrethimi i Vukovarit. Kush janë viktimat?

Teksti shkollor u mëson nxënësve se “lufta civile shpërtheu në Kroaci dhe shkaktoi viktima të mëdha në mesin e civilëve serbë”.

Krimet e luftës kundër civilëve kroatë gjatë viteve 1991-95 nuk përmenden kurrë në mënyrë eksplicite në tekstin shkollor.

“Kur flasim për krimet që janë kryer kundër [kujtdo tjetër përveç] popullatës serbe, përdoret zëri pasiv dhe ne mësojmë thjesht se krimet janë kryer — por ne nuk e dimë se kush i ka kryer ose nga kush janë kryer. Në këto raste, studentët mund të supozojnë lehtësisht se viktimat janë serbë për shkak të narrativës së mjerimit dhe vuajtjes së popullit serb që përshkon të gjithë mësimin,” thotë Gjureinoviç.

Për shembull, rrethimi tre mujor i Vukovarit, në Kroacinë lindore, përshkruhet si më poshtë:

“U bë një betejë për Vukovarin, një qytet në Danub ku jetonin një numër afërsisht i barabartë kroatësh dhe serbësh [dhe] ku një serb u zgjodh kryetar bashkie. Kroacia dërgoi një numër të madh njësish të parregullta ushtarake në Vukovar për të zbatuar ligjet e reja që ishin miratuar në Zagreb. Disa mijëra njerëz vdiqën në luftën për qytetin, duke përfshirë një gjeneral të JNA [Ushtrisë Popullore Jugosllave]. Gjatë luftimeve, krime lufte u kryen kundër popullatës civile.”

Vukovari ishte nën rrethim nga Ushtria Popullore Jugosllave dhe formacionet paraushtarake serbe për 87 ditë — nga gushti deri në nëntor të vitit 1991.

Sipas spitalit të Vukovarit, 1,624 njerëz vdiqën gjatë rrethimit gati tre mujor dhe më shumë se 2,500 të tjerë u plagosën. Rreth 5,000 njerëz u dënuan në kampe në Serbi, dhe rreth 22,000 kroatë dhe joserbë të tjerë u dëbuan nga qyteti. Në një moment, Ushtria Popullore Jugosllave nxori shumë nga të plagosurit, duke përfshirë civilë, nga spitali i Vukovarit. Ata u vranë natën e 20-21 nëntorit 1991, në vendin e një ish-konglomerati bujqësor dhe fermës së bagëtive të njohur si Ovcara.

Veselin Sljivancanin, një ish-shef sigurie i një brigade roje të Ushtrisë Popullore Jugosllave, u dënua nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë (ICTY) në Hagë me 10 vjet burg për ndihmë dhe nxitje në torturimin e të burgosurve në Ovcara.

Gjureinoviç mendon se mësimet e librit shkollor mbi vitet 1990 “janë një pasqyrë e plotë mënyrës sesi luftërat shihen nga politika dhe qeveria [serbe]”. Një narrativë e tillë, thotë ajo, është e zakonshme për pothuajse të gjitha tekstet e historisë në Serbi që kur luftërat në ish-Jugosllavi u futën në plan-program.

Botuesi i librit të historisë për këtë periudhë kohore kundërshton se libri shkollor është shkruar “ekskluzivisht për studentët në Republikën e Serbisë”.

Ekipi i autorit është në dijeni të teksteve shkollore në republikat e tjera të ish-Jugosllavisë, në të cilat ka shumë që kontestohen nga pikëpamja e historiografisë serbe, por nuk na takon ne t’i referohemi,” thotë Novi Logos. Ata shtojnë se teksti shkollor “përfshin shembuj të tmerrit dhe vuajtjes nga të gjitha palët ndërluftuese, me fokus të veçantë te serbët dhe zonat e banuara nga serbët deri në pogrom”.

Rrethimi i Sarajevës

“Sarajeva ishte nën një bllokadë të pjesshme nga forcat serbe, dhe shumë serbë mbetën të burgosur në qytet, pasi forcat ushtarake myslimane nuk i lejuan ata të largoheshin. Luftimet po zhvilloheshin vazhdimisht rreth qytetit dhe në qytet u kryen krime lufte kundër serbëve. Kjo është konfirmuar edhe nga një komision i pavarur ndërkombëtar në vitin 2021 ”.

Ushtria Serbe e Bosnjës, e njohur si Ushtria e Republika Srpska (VRS), rrethoi Sarajevën, një qytet me mbi gjysmë milioni banorë sipas regjistrimit të vitit 1991, në prill 1992. Rrethimi përfundoi në shkurt 1996. Gjatë asaj periudhe 1,425 ditore, qindra mijëra predha u qëlluan në qytetin nga kodrat përreth dhe më shumë se 11,500 njerëz u vranë, duke përfshirë rreth 1,600 fëmijë.

Gjykata e Hagës për krimet e luftës dënoi përfundimisht tre komandantët, Stanislav Galic, Dragomir Millosheviç dhe Momçilo Perisiç, me burgim për rolet e tyre në rrethim.

“Seksioni për rrethimin e Sarajevës është ndoshta shembulli më fyes i shtrembërimit të fakteve dhe zhvendosjes së prizmit të vëzhgimit të një ngjarjeje dhe krimi — nga autorët serbë dhe viktimat e tyre te viktimat serbe,” thotë Gjureinoviç.

Në përgjigje të kritikave për mësimet e librit shkollor për shpërbërjen e Jugosllavisë dhe përshtypjes se “vetëm serbët ishin viktima”, Instituti shtetëror i Serbisë për Përmirësimin e Arsimit thotë: “Ju sigurojmë se shumë lehtë mund të arrini një numër të madh historianësh që do të ishte gjithashtu i pakënaqur me përmbajtjen e tekstit shkollor, por do të deklaronte se vuajtjet serbe nuk përshkruheshin mjaftueshëm në të”.

Më tej Instituti thotë se “tekstet e Serbisë nuk paraqesin pengesën më të madhe për procesin e pajtimit në territorin e ish-Jugosllavisë, duke marrë parasysh disa sisteme të tjera arsimore ku literatura e teksteve shkollore shpesh ka karakteristikat e leximit të propagandës”.

Përfaqësuesit e institutit nuk pranojnë të specifikojnë se cilat sisteme arsimore kanë në mendje.

Gjenocidi në Srebrenicë

“…gjatë pushtimit të Srebrenicës në vitin 1995, njësitë serbe kryen krime të rënda lufte kundër luftëtarëve myslimanë dhe burrave që po luftonin për të dalë nga qyteti. Një numër prej tyre u kapën dhe u pushkatuan, ndërsa të tjerët vdiqën në luftime. Historianë ende nuk pajtohen për numrin e të vrarëve dhe të vdekurve”.

Gjureinoviç thotë se ky është krimi i vetëm i luftës i kryer nga forcat serbe që përmendet me çdo detaj në tekstin shkollor, “por më shumë se gjysma e atij teksti i kushtohet krimeve kundër serbëve (rreth Srebrenicës para vitit 1995), kështu që gjenocidi në Srebrenicë u referua vetëm si ‘krime të rënda lufte’.”

Autoritetet në Serbi ende mohojnë se është kryer gjenocid në Srebrenicë, megjithëse Gjykata Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë (ICTY) ka konkluduar ndryshe. Forcat e Ushtrisë së Republika Srpska (VRS) vranë 8,372 burra dhe djem joserbë në dhe rreth Srebrenicës. Më shumë se 25,000 gra, fëmijë dhe të moshuar u dëbuan nga ajo që ishte përcaktuar si një “zonë e sigurt” sipas rezolutave të shumta të OKB-së.

Më shumë se 50 individë janë dënuar me mbi 700 vite burg për gjenocid ose krime të tjera lufte në Srebrenicë. Përveç Hagës, gjykatat në Bosnje-Hercegovinë i kanë karakterizuar gjithashtu krimet atje si gjenocid, i vetmi në territorin e ish-Jugosllavisë gjatë luftërave të viteve 1990.

Radovan Karaxhiç, presidenti i parë i entitetit të Republika Srpska në Bosnje-Hercegovinë, u dënua nga gjykata e Hagës për krimet e luftës me burgim të përjetshëm për gjenocid në Srebrenicë, mes krimeve të tjera.

Komandanti i Ushtrisë Serbe të Bosnjës, Ratko Mlladiç, u dënua gjithashtu me burgim të përjetshëm nga e njëjta gjykatë, duke përfshirë një dënim për gjenocid në Srebrenicë. Rreth 6,652 viktima janë varrosur deri më tani në Qendrën Përkujtimore të Srebrenicës në Potoçari, me 237 të tjera të varrosura diku tjetër me kërkesë të familjeve të tyre.

Hetuesit dhe ekspertët e mjekësisë ligjore janë ende në kërkim të eshtrave të më shumë se 1,000 viktimave të tjera të Srebrenicës.

Çfarë thotë libri për Luftën e Kosovës? 

“Në fund të shekullit të 20-të (1999), kriza në Kosovë dhe Metohi çoi në agresionin e NATO-s dhe bombardimin e Republikës Federale të Jugosllavisë. Agresioni i paktit të NATO-s përfundoi me ardhjen e trupave të NATO-s në Kosovë dhe Metohi, e cila u pasua me krime të shumta kundër civilëve serbë. Ushtria serbe dhe një numër i madh i pjesëtarëve të popullit serb u larguan më pas nga Kosova dhe Metohia. Dhuna kundër popullatës serbe vazhdoi.”

“Askund në tekstin shkollor nuk ka ndonjë parahistori të konfliktit, as nuk përmenden krimet e shumta të luftës të kryera nga njësitet e Ushtrisë Jugosllave (kundër civilëve shqiptarë etnikë), për të cilat ka aktakuza dhe gjykime nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë”, thotë Gjureinoviç.

Në mars 1999, forcat e NATO-s filluan të bombardojnë Republikën Federale të Jugosllavisë për shkak të eksodit dhe krimeve të kryera nga forcat ushtarake dhe policore serbe kundër popullsisë etnike shqiptare në Kosovë.

Çfarë thotë libri për Masakrën e Reçakut: 

“Në fillim të vitit 1999, forcat serbe u përleshën me UÇK-në [Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës] dhe çliruan fshatin kosovar të Reçakut nga terroristët shqiptarë. William Walker, kreu i misionit monitorues të OSBE-së që ishte në Raçak gjatë konfliktit, akuzoi forcat serbe për krime lufte kundër civilëve shqiptarë që nuk ishin fare në fshat”.

Më 15 janar 1999, forcat policore dhe ushtarake serbe në Kosovë vranë 45 civilë shqiptarë etnikë, duke përfshirë gra dhe fëmijë, në Reçak. Gjykata e Hagës arriti në përfundimin se shumica e të vrarëve u qëlluan në kokë, dhe nga një distancë e afërt.

Raporte të shumta nga OSBE dhe Human Rights Watch (HRW) i karakterizojnë ngjarjet në Reçak si një masakër ndaj civilëve shqiptarë etnikë nga forcat serbe. Masakra ishte vendimtare për vendimin e NATO-s për të nisur sulmet ajrore kundër Republikës Federale të Jugosllavisë. Autoritetet serbe, duke përfshirë presidentin aktual serb, Aleksandar Vuçiç, e përshkruajnë Raçakun si një incident të “fabrikuar” dhe të sajuar.

Si i përgjigjen qeveria serbe dhe botuesi kritikës ndaj tekstit shkollor?

Këtyre dhe kritikave tjera lidhur me tekstin shkollor, institucionet serbe i janë përgjigjur duke thënë se ai është miratuar në përputhje me ligjin serb.

Instituti për Përmirësimin e Arsimit në masë të madhe i bëri jehonë kësaj pikëpamjeje. Përfaqësuesi i saj i tha Shërbimit Ballkanik të Radios Evropa e Lirë se teksti shkollor “Novi Logos” ndjek kurrikulën dhe “bazohet në teoritë e pranuara shkencore, fakte, përfundime, interpretime, të dhëna aktuale dhe arritje bashkëkohore”.

“Novi Logos” përgjigjet duke thënë se teksti shkollor “nuk është shkruar sipas gjykimit të lirë të autorit, por ekskluzivisht në përputhje me planin dhe programin e mësimit [që është] i përshtatshëm për moshën e studentëve. Autorët u përpoqën të paraqesin në mënyrë objektive dhe të paanshme ngjarjet apo personalitetet e përshkruara nga plani dhe programi”, thuhet në të.

Ai shton se burimet e tij ishin “më të verifikueshmet dhe përfaqësojnë shtrirjen më të fundit të historiografisë serbe në fushën e historisë kombëtare, si dhe shtrirjen evropiane dhe botërore në fushën e historisë së përgjithshme”.

Çfarë thonë studentët serbë?

“[Ish-Jugosllavia] udhëhoqi një politikë mjaft anti-serbe në shumë momente,” thotë Milica (një 19-vjeçare e diplomuar në një shkollë të mesme të Beogradit vitin e kaluar) për mësimet që mori nga klasa e historisë për shpërbërjen e Jugosllavisë. “Ishte e gabuar për popullin serb, katastrofike për ne”.

Ndonëse tekstet shkollore përmbajnë mësime mbi shpërbërjen e Jugosllavisë, një tjetër i diplomuar në shkollën e mesme të vitit 2022, Ilija Siljegovic, thotë se atij dhe shokëve të tij të klasës nuk iu mësuan asgjë për këtë.

“Mësimi i fundit që patëm ishte Lufta e Dytë Botërore dhe pasojat e saj,” thotë Siljegovic. “Ne nuk i kemi mbuluar fare temat e Kosovës apo shpërbërjes së [Jugosllavisë].”

Një tjetër, Marko Ogrenjac, thotë gjithashtu se nuk ka mësuar asgjë në shkollë për luftën në territorin e ish-Jugosllavisë.

“Për shkak të koronavirusit, ne ishim mjaft vonë në leksione. Profesori na tha të përpiqeshim të bënim kërkimin tonë,” thotë Ogrenjac./ Përshtati në Shqip: Pamfleti

Histori histori lufta ballkanike masakrat ne kosovë Serbi